Đây từng là startup đình đám tại thung lũng Silicon.
Anne Wojcicki chưa sẵn sàng buông tay.
23andMe – công ty chuyên cung cấp dịch vụ xét nghiệm ADN tại nhà mà bà đồng sáng lập – đã “đốt” hơn 1 tỷ USD và sa thải hơn một nửa nhân sự. Hội đồng quản trị, vốn được Wojcicki lựa chọn gồm toàn bạn bè thân thiết, đã đồng loạt từ chức vào tháng 9 vì không đồng tình với chiến lược điều hành công ty của Anne.
Đến tối chủ nhật vừa qua, công ty đã nộp đơn xin bảo hộ phá sản, tương lai vẫn còn mờ mịt. Ngay lập tức, Wojcicki tuyên bố sẽ tìm cách mua lại công ty.
Chính tinh thần lạc quan và niềm tin “có thể làm được” đã giúp Wojcicki đưa xét nghiệm ADN đến với hàng triệu người. Tuy nhiên, chính tinh thần ấy cũng khiến bà theo đuổi những chiến lược tốn kém – và cuối cùng thất bại – trong việc khai thác kho dữ liệu y học của 23andMe để phát triển thuốc và cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe.
Lúc này, lợi thế không còn đứng về phía bà. Trong phiên tòa phá sản, quyền sở hữu cổ phần có quyền biểu quyết siêu cấp của Wojcicki – từng cho phép bà chặn các nhà thầu khác – đã bị xóa bỏ. Những lời đề nghị trước đó của bà nhằm mua lại công ty, từng được bà đùa rằng “sẽ lớn hơn cả Google”, đã bị hai hội đồng quản trị liên tiếp từ chối.
Wojcicki chia sẻ trong một tuyên bố:
“Cải tiến trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe là điều vô cùng khó khăn. 23andMe từng tiên phong trong một hướng đi hoàn toàn khác biệt – trao quyền trực tiếp cho từng cá nhân trong việc tiếp cận thông tin quan trọng về chính họ, giúp họ suy nghĩ về bản sắc di truyền và chăm sóc dự phòng cá nhân theo một cách hoàn toàn mới”.
BỮA TIỆC… NƯỚC BỌT
Anne Wojcicki lớn lên ngay giữa trung tâm Thung lũng Silicon, là con gái của cựu Chủ nhiệm Khoa Vật lý của Đại học Stanford. Bà từng chơi khúc côn cầu trên băng khi còn học tại Yale và sau khi tốt nghiệp đại học, bà làm việc tại các công ty tài chính, chuyên phân tích các doanh nghiệp trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe.
Chị gái của bà – Susan Wojcicki – từng cho hai kỹ sư thuê gara nhà mình ở Palo Alto để khởi nghiệp với một công ty còn vô danh tên là Google. Chính nhờ mối quan hệ này, Anne gặp được Sergey Brin, đồng sáng lập Google, và sau đó được giới thiệu với Linda Avey – người sáng lập một startup về di truyền học chưa có tên chính thức vào thời điểm đó.
Anne Wojcicki sau đó trở thành đồng sáng lập của công ty mà thế giới ngày nay biết đến với cái tên 23andMe.
Ban đầu, 23andMe gặp rất nhiều khó khăn trong việc khơi gợi hứng thú của công chúng đối với xét nghiệm gen – một dịch vụ có giá đến 399 USD vào năm 2008. Để tạo sức hút, công ty đã tổ chức những “bữa tiệc nước bọt” tại các sự kiện đình đám như Tuần lễ Thời trang New York hay Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, nơi các ngôi sao nổi tiếng nhổ nước bọt vào ống nghiệm của 23andMe để cung cấp mẫu ADN.
Giá xét nghiệm dần được giảm xuống, nhưng đến năm 2013, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm mỸ (FDA) đã yêu cầu 23andMe ngừng quảng bá xét nghiệm sức khỏe của họ, với lý do công ty không cung cấp đủ dữ liệu và chưa được cấp phép lưu hành.
Lúc này, Wojcicki đã đảm nhiệm điều hành toàn bộ công ty một mình. Bạn thân của bà – đồng thời là cựu ủy viên FDA – David Kessler nhớ lại trong một cuộc phỏng vấn rằng ông từng khuyên bà nên nghiêm túc với cảnh báo của cơ quan quản lý. Và bà đã làm vậy, cuối cùng cũng nhận được chấp thuận chính thức cho dịch vụ xét nghiệm gen dành cho người tiêu dùng.
Với sự hậu thuẫn từ FDA và mức giá chỉ còn 99 USD, dịch vụ của 23andMe nhanh chóng trở nên phổ biến. Những câu chuyện về việc khách hàng bất ngờ phát hiện anh em thất lạc hoặc cha mẹ ruột đã khiến 23andMe lan truyền như vũ bão trên mạng xã hội.
NAN GIẢI
Ngay từ khi mới thành lập, 23andMe đã đối mặt với một bài toán nan giải – và điều đó chưa bao giờ thay đổi: Người dùng chỉ cần làm xét nghiệm ADN một lần trong đời. Điều đó đồng nghĩa với việc họ chỉ trả tiền một lần duy nhất.
Vì vậy, Anne Wojcicki bắt đầu tìm kiếm những hướng đi mới để kiếm lời từ kho dữ liệu gen khổng lồ mà công ty đang sở hữu.
Wojcicki đã huy động thêm vốn và rót tiền vào mảng phát triển thuốc mới, với mục tiêu tận dụng kho dữ liệu di truyền của 23andMe để tạo ra những loại dược phẩm đột phá. Tuy nhiên, việc đưa một loại thuốc mới ra thị trường có thể mất nhiều năm và tiêu tốn hàng trăm triệu USD – khiến chiến lược này trở thành một canh bạc rủi ro.
Khi đó, hình ảnh Wojcicki xuất hiện trên thảm đỏ Met Gala cùng bạn trai là ngôi sao bóng chày Alex Rodriguez, tay cầm chiếc clutch trang trí bằng chip xét nghiệm ADN, đã gây chú ý không ít. Bà cũng thường xuyên góp mặt tại các buổi tiệc hậu Oscar do Vanity Fair tổ chức cùng với chị gái mình.
Wojcicki thuê một tòa văn phòng mới tại Sunnyvale, đủ rộng để tăng gấp đôi quy mô nhân sự. Văn phòng có phòng gym và bữa trưa miễn phí cho nhân viên. Một nhân viên thậm chí còn dán các tấm biển hình HLV thể hình Richard Simmons dọc lối cầu thang, sau khi Wojcicki – người đạp xe đi làm hằng ngày và đam mê lối sống lành mạnh – nói rằng bà muốn có cách vui nhộn để khuyến khích mọi người bỏ thang máy, đi bộ cầu thang.
Công ty niêm yết cổ phiếu ra công chúng vào năm 2021 và có thời điểm được định giá hơn 6 tỷ USD. Tuy đã gọi thêm được nhiều vốn, nhưng công ty vẫn loay hoay trong việc tạo ra nguồn doanh thu định kỳ.
Wojcicki sau đó chi 400 triệu USD để mua lại công ty y tế từ xa đang gặp khó khăn – Lemonaid Health, với hy vọng rằng các báo cáo di truyền của 23andMe có thể hỗ trợ chăm sóc bệnh nhân tốt hơn. Tuy nhiên, kế hoạch này thất bại, doanh thu của Lemonaid giảm một nửa.
Năm 2020, Wojcicki giới thiệu dịch vụ 23andMe+, tham gia vào làn sóng các công ty tung ra gói nội dung trả phí theo dạng đăng ký. Công ty từng tuyên bố với nhà đầu tư rằng sẽ có hàng triệu người đăng ký sử dụng dịch vụ này – nhưng chỉ vài trăm nghìn khách hàng thực sự tham gia.
THƯƠNG VỤ BẤT THÀNH
Khi nguồn tiền dần cạn kiệt, 23andMe đã tiến hành nhiều đợt sa thải trong năm 2023. Đến tháng 4 năm 2024, cổ phiếu công ty giảm xuống dưới mức 1 USD, Wojcicki tuyên bố sẽ tư nhân hóa công ty. Với 49% quyền biểu quyết, bà khẳng định sẽ ngăn chặn bất kỳ nhà thầu nào khác muốn mua lại công ty.
Tuy nhiên, vào tháng 8, ban giám đốc của 23andMe bác bỏ đề nghị đầu tiên của bà, và gửi thư với nội dung nói rằng họ “rất thất vọng”. Thời điểm đó, Wojcicki đang túc trực bên chị gái – Susan Wojcicki, người đang nằm viện vì bệnh ung thư giai đoạn cuối. Susan qua đời một tuần sau khi thư từ chối được gửi đi.
Một tháng sau, toàn bộ ban giám đốc đồng loạt từ chức, với lý do không đồng tình với định hướng chiến lược mà Anne Wojcicki đang theo đuổi cho công ty.
Sau khi hội đồng đầu tiên ra đi, Wojcicki đã bổ nhiệm hội đồng mới vào tháng 10, trả trước 800.000 USD cho ba thành viên mới, chỉ hai tuần trước khi công ty sa thải 40% nhân viên.
Năm tháng sau, hội đồng quản trị mới tiếp tục bác bỏ đề xuất mua lại công ty của bà, lần này với giá 0,41 USD/cổ phiếu.
Ngay sau khi công ty nộp đơn xin phá sản, cổ phiếu lao dốc 60%, xuống còn 0,73 USD vào thứ hai.
Tòa nhà văn phòng tại Sunnyvale mà Wojcicki từng thiết kế riêng cho 23andMe giờ đây gần như bị bỏ trống – và nhiều khả năng hợp đồng thuê sẽ bị hủy bỏ trong quá trình phá sản.
Theo: WSJ-Phương Linh-Nhịp sống thị trường
