Cơn sốt “vàng kỹ thuật số” đang gây tranh cãi tại Mỹ khi tạo nên một nền kinh tế “2 tốc độ”.
Tờ New York Times (NYT) cho hay trong năm 2025, nền kinh tế Mỹ đang thể hiện một bức tranh phân cực hiếm thấy. Ở một bên, những ngành liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI) bùng nổ mạnh mẽ, tạo ra một cơn sốt đầu tư và mở ra nhiều cơ hội việc làm mới. Ở phía còn lại, phần lớn nền kinh tế truyền thống đang chững lại, chịu áp lực từ thất nghiệp, chi tiêu tiêu dùng giảm và các ngành sản xuất, xây dựng gặp khó khăn.
Hiện tượng này được các nhà kinh tế gọi là “nền kinh tế hai tốc độ”, nơi mà mọi động lực tăng trưởng dường như chỉ tập trung vào một lĩnh vực duy nhất là AI.
“Đây là một nền kinh tế hai tốc độ. Cơn sốt vàng AI này đang tạo ra mọi sự phấn khích và che đậy một sự trôi dạt ở phần còn lại của nền kinh tế”, chuyên gia kinh tế Mark Muro của Viện Brookings cho hay.
Cơn sốt “vàng kỹ thuật số”
Sự bùng nổ của AI không chỉ dừng lại ở các phòng thí nghiệm nghiên cứu mà đã trở thành một đầu tàu kinh tế vật chất. Các nhà phát triển AI và nhà sản xuất chip đang thu hút hàng trăm tỷ USD đầu tư, tạo ra một làn sóng chi tiêu khổng lồ.
Theo số liệu đáng chú ý trong nửa đầu năm, đầu tư vào thiết bị và phần mềm máy tính (phần lớn liên quan trực tiếp đến AI) đã chiếm hơn 90% tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ. Điều này cho thấy sự phụ thuộc gần như tuyệt đối của tăng trưởng kinh tế vĩ mô vào một lĩnh vực cụ thể.
Chỉ riêng trong quý II, các công ty Mỹ đã chi hơn 60 tỷ USD cho thiết bị máy tính (tăng 45% so với cùng kỳ năm trước) và 10 tỷ USD cho xây dựng trung tâm dữ liệu (tăng 35%).
Sự bùng nổ này lan tỏa đến các ngành công nghiệp truyền thống. Các tập đoàn công nghiệp như Caterpillar hay Johnson Controls đang chứng kiến doanh số bán thiết bị phát điện và hệ thống làm mát tăng vọt, vì chúng là thành phần không thể thiếu của các trung tâm dữ liệu.
Eaton dự kiến doanh thu tăng 30% năm nay và 20% năm tới, với 50–60% doanh thu hiện liên quan trực tiếp đến trung tâm dữ liệu. Dù vậy, sự dư dật này không lan tỏa đồng đều. Các trung tâm dữ liệu thường đặt ở nông thôn, tạo ít việc làm lâu dài, tiêu thụ nhiều điện nước và đôi khi chỉ mang lại vài trăm việc làm cho cộng đồng.
Thậm chí, trong ngành xây dựng đang chật vật vì lãi suất cao, việc xây dựng trung tâm dữ liệu được mô tả là động lực thực sự duy nhất cho tăng trưởng chi tiêu xây dựng phi dân cư, kéo theo nhu cầu lớn về xi măng và các dịch vụ kỹ thuật điện. Một số nhà thầu như Gaylor Electric dự kiến doanh thu tăng tới 30% trong năm nay nhờ vào sự điên cuồng xung quanh AI.
Trong khi đó, Hiệp hội Xi măng Mỹ (American Cement Association) đã công bố một báo cáo vào tháng 6 ước tính rằng các trung tâm dữ liệu AI sẽ sử dụng khoảng một triệu tấn xi măng trong ba năm tới.
Xây dựng trung tâm dữ liệu là “động lực thực sự duy nhất cho tăng trưởng chi tiêu xây dựng phi dân cư ở Mỹ,” Anirban Basu, nhà kinh tế trưởng tại Associated Builders and Contractors, một nhóm thương mại, cho biết.
Những khoản đầu tư khổng lồ này thúc đẩy nhu cầu điện năng, kéo theo các công ty tiện ích phải mở rộng nhà máy và tái hoạt động những cơ sở cũ để đáp ứng. Những người lao động có kỹ năng phù hợp, từ các nhà phát triển mô hình AI đến thợ điện lắp đặt hệ thống, đang nhận mức lương cao chưa từng có.
Trong khi AI đang xây dựng những tòa nhà trị giá hàng tỷ USD, phần còn lại của nền kinh tế Mỹ lại đang chìm trong sự ảm đạm. Tỷ lệ thất nghiệp đã tăng, tốc độ tuyển dụng chậm lại, và các ngành quan trọng như sản xuất và xây dựng nhà ở đang phải cắt giảm nhân sự. Chi tiêu tiêu dùng bị ảnh hưởng bởi tâm lý bi quan và giá cả cao. Khu vực công bị cắt giảm ngân sách, và sự không chắc chắn của chính sách thương mại cũng kéo lùi đầu tư từ các doanh nghiệp.
Ở khu vực Washington D.C., việc cắt giảm việc làm liên bang và đợt đóng cửa chính phủ dài nhất trong lịch sử đã đe dọa đẩy nền kinh tế khu vực vào suy thoái. Nhưng ở đó, các khoản đầu tư liên quan đến AI cũng đang giúp bù đắp thiệt hại.
Tại North Dakota, giá dầu thấp đã làm ngừng hoạt động các giàn khoan và làm giảm doanh thu nhà nước, nhưng các trung tâm dữ liệu AI đang giúp lấp đầy khoảng trống.
Tờ NYT cho rằng nền kinh tế Mỹ năm 2025 bị chia thành hai phần: Mọi thứ gắn liền với trí tuệ nhân tạo đang bùng nổ và Gần như mọi thứ khác thì không.
Mất cân bằng
Sự phụ thuộc vào AI đã tạo ra một mức độ mong manh đáng báo động, đặc biệt trên thị trường chứng khoán. Chỉ số S&P 500 đang liên tục lập kỷ lục mới, nhưng động lực chính lại đến từ một nhóm nhỏ các công ty công nghệ lớn, nổi bật là nhóm 7 tập đoàn công nghệ lớn. Các công ty này chiếm tới hơn một phần ba tổng giá trị thị trường của S&P 500.
Mức định giá khổng lồ này, với Nvidia đã từng vượt mốc 5 nghìn tỷ USD giá trị thị trường, dựa trên giả định tăng trưởng siêu tốc sẽ tiếp tục trong nhiều năm. Nếu bong bóng này vỡ, nhà kinh tế Aditya Bhave của Bank of America cảnh báo, nó sẽ gây đau đớn cho nền kinh tế thực.
Hiện tại, chi tiêu tiêu dùng đang bị chi phối bởi các hộ gia đình có thu nhập cao (những người hưởng lợi lớn nhất từ sự tăng giá của cổ phiếu AI). Một đợt bán tháo cổ phiếu sẽ khiến nhóm người giàu này cắt giảm chi tiêu, dẫn đến mất việc làm diện rộng trong ngành dịch vụ (nhà hàng, du lịch, khách sạn), trực tiếp làm tổn thương các hộ gia đình có thu nhập thấp, những người vốn dĩ đã không được hưởng lợi từ đợt tăng giá cổ phiếu.
“Nếu bạn thấy sự sụt giảm chi tiêu trong giải trí, trong ngành khách sạn, ở nhóm thu nhập cao nhất đó, điều đó sẽ có tác động dây chuyền,” Michael Reid, nhà kinh tế tại RBC Capital Markets, cho biết. “Đó là lúc tôi lo lắng về một vòng xoáy đi xuống trên thị trường lao động.”
Hơn nữa, lợi ích của AI đang được phân phối không đồng đều. Trong khi các công việc lương cao nhất tập trung ở các thành phố “siêu sao” như San Francisco, thì các trung tâm dữ liệu (Data Center) lại được xây dựng ở vùng nông thôn để tận dụng đất đai rẻ.
Dù các trung tâm dữ liệu tạo ra việc làm xây dựng, chúng chỉ tạo ra khoảng 50 việc làm/tòa nhà khi đi vào hoạt động, đồng thời tiêu thụ một lượng lớn nước và điện, gây áp lực lên chi phí sinh hoạt cho cư dân địa phương.
Ngành xây dựng truyền thống đang chịu ảnh hưởng nặng nề từ lãi suất cao và thuế quan. Chi tiêu xây dựng phi nhà ở giảm liên tục, trong khi xây dựng nhà ở vẫn thấp hơn mức đỉnh thời kỳ đại dịch. Ngược lại, xây dựng trung tâm dữ liệu và cơ sở hạ tầng liên quan vẫn tăng trưởng mạnh, đóng vai trò trụ cột hiếm hoi kéo nền kinh tế ngoài lĩnh vực công nghệ.
Các chuyên gia nhận định rằng giai đoạn xây dựng hạ tầng AI còn nhiều dư địa, khi công suất trung tâm dữ liệu mở rộng kỷ lục nhưng nhu cầu vẫn tăng nhanh. Tuy nhiên, sức sống dài hạn của nền kinh tế Mỹ phụ thuộc vào việc AI có thể thực sự trở thành công nghệ biến đổi năng suất hay không. Nếu không, nhiều khoản đầu tư khổng lồ có thể trở nên không được biện minh, tạo ra rủi ro lan tỏa cho các lĩnh vực khác.
Giám đốc điều hành Paulo Ruiz của Eaton nhận định nền kinh tế AI đang ở giai đoạn xây dựng cơ sở hạ tầng rất sớm. Điều này cho thấy đà tăng trưởng liên quan đến AI vẫn có thể tiếp diễn trong thời gian tới. Hãng Eaton đang đầu tư hơn 1 tỷ USD để mở rộng năng lực sản xuất nhằm đáp ứng nhu cầu tăng vọt, và sẽ chi 9,5 tỷ USD để mua lại Boyd Thermal, công ty sản xuất thiết bị làm mát được sử dụng trong các trung tâm dữ liệu.
Tuy nhiên, câu hỏi lớn nhất vẫn là: Điều gì sẽ xảy ra nếu cơn sốt vàng kỹ thuật số dừng lại?
Để những khoản đầu tư khổng lồ này được hợp lý hóa, AI không chỉ phải là một công cụ hữu ích mà phải là một công nghệ biến đổi thực sự, mang lại sự gia tăng năng suất đáng kể trên toàn bộ nền kinh tế. Nếu AI không thực hiện được lời hứa đó, một lượng lớn vốn đầu tư hiện tại có thể bị coi là không hợp lý, đẩy nền kinh tế Mỹ vào một giai đoạn điều chỉnh khó khăn và kéo theo sự sụp đổ của một thị trường chứng khoán đang quá nóng.
*Nguồn: NYT, Fortune, BI- Băng Băng-Nhịp Sống Thị Trường
