Những lời dạy ngắn gọn của Khổng Minh mở ra bí quyết tu thân, lập chí và quản trị cuộc đời cho mỗi con người ở mọi thời đại.
Gia Cát Lượng (tự Khổng Minh, hiệu Ngọa Long) là một trong những nhân vật kiệt xuất của lịch sử Trung Quốc, được ca ngợi là công thần khai quốc, nhà chính trị, ngoại giao và quân sự lỗi lạc thời Tam Quốc. Tên tuổi ông gắn liền với trí tuệ “liệu sự như thần”, trở thành hình mẫu của vị tướng tài đức vẹn toàn.
Không chỉ được biết đến qua những chiến lược thần thông trên sa trường, trí tuệ của Khổng Minh còn thể hiện sâu sắc qua những lời dạy dành cho con trai Gia Cát Chiêm. Trong một bức thư ngắn vỏn vẹn 86 chữ, ông khái quát triết lý nhân sinh chắt lọc từ hơn 1.800 năm trước, đến nay vẫn khiến hậu thế phải suy ngẫm:
“Nết người quân tử, tĩnh để tu thân, kiệm dùng dưỡng đức.
Không đạm bạc chí chẳng sáng soi, không tĩnh tâm tiến xa chẳng nổi.
Học cần tâm tĩnh, tài cần phải học.
Không học, tài chẳng mở mang; không chí, chẳng thành nghiệp học.
Biếng nhác ắt chẳng thể tinh thông, nóng nảy sao tu thành tâm tính.
Tháng ngày vùn vụt, ý chí qua đi, thân đã già nua, chưa hiểu sự đời.
Nhà rách sầu bi, hối thì đã muộn.”
(Bản dịch của dịch giả Nam Phương)
Chỉ với 86 chữ, lá thư Gia Cát Lượng viết cho con trai gửi gắm 9 bài học sâu sắc, giúp khai mở sức mạnh, ảnh hưởng tới vận mệnh cả đời người.
- Tĩnh là nền tảng tu thân, tâm
Gia Cát Lượng khuyên con rằng chỉ khi tâm trí giữ được sự tĩnh lặng, con người mới đủ sáng suốt để tu dưỡng cả thân lẫn tâm. Một nội tâm bất ổn sẽ khiến chúng ta khó nhận ra khả năng của chính mình và mất phương hướng trong những quyết định quan trọng.
- Tiết kiệm là cách dưỡng đức
Gia Cát Lượng nhấn mạnh việc sống tiết kiệm không chỉ để tránh lãng phí mà còn là cách tu dưỡng đức hạnh. Ông khuyên con trai không nên quá coi trọng danh vọng, tiền bạc, bởi khi bị vật chất chi phối, con người dễ đánh mất bản thân.
Việc chi tiêu có nguyên tắc giúp mỗi người bảo toàn tài chính, tránh rơi vào nợ nần và trở thành “nô lệ” của thói tiêu xài phù phiếm. Quan trọng hơn, lối sống tiết chế còn giúp chúng ta nhận diện rõ đâu là nhu cầu thiết yếu cần ưu tiên, đâu là những ham muốn nhất thời có thể từ bỏ. Đây cũng chính là nền tảng để giữ vững nhân cách và sự tự chủ trong mọi hoàn cảnh.
- Đạm bạc để trí sáng
Theo Gia Cát Lượng, con người nếu quá mải mê chạy theo danh lợi trước mắt sẽ khó giữ được lý tưởng lớn. Ông khuyên con trai phải biết sống đạm bạc, giữ tâm trong sáng để tránh bị cuốn vào vòng bon chen của dục vọng và hơn thua.
Khi nội tâm thanh tịnh, con người mới có thể nhìn xa trông rộng, tập trung vào mục tiêu quan trọng và xây dựng kế hoạch cho tương lai một cách rõ ràng. Đó cũng là điều kiện để duy trì ý chí, đạt được thành tựu bền vững trong cuộc đời.
- Học phải đi đôi với tập trung
Gia Cát Lượng khẳng định tài năng là thành quả của quá trình học tập bền bỉ. Theo ông, đó cũng là con đường duy nhất để mở ra tương lai tốt đẹp cho mỗi con người. Tuy nhiên, học tập chưa bao giờ là điều dễ dàng.
Khổng Minh khuyên con trai rằng muốn tiếp thu tri thức hiệu quả phải có môi trường yên tĩnh và tinh thần tập trung cao độ. Khi tâm trí đạt được sự an định, chuyên chú, năng lực sẽ được phát huy tối đa, từ đó kết quả học tập tăng lên gấp nhiều lần.
- Không chí khí thì khó thành tài
Gia Cát Lượng khẳng định: nếu không học sẽ không thể mở mang tài năng, và nếu không có hoài bão thì khó đạt được thành công. Vì vậy, để phát triển bản thân, con người không chỉ cần tri thức từ trường lớp mà còn phải rèn luyện ý chí bền bỉ.
Trong hành trình học tập và trưởng thành, người thiếu ý chí sẽ dễ dàng dừng bước giữa chừng, đánh mất cơ hội chạm đến năng lực cao nhất của chính mình. Một đạo lý tưởng chừng đơn giản, nhưng đến nay vẫn không phải ai cũng thấu hiểu và thực hành được.
- Chậm chạp, trì hoãn sẽ bỏ lỡ cơ hội
Theo Gia Cát Lượng, trong cuộc sống, muốn hoàn thành được mục tiêu thì phải biết hành động đúng lúc và không được chần chừ. Ông khuyên con trai rằng trì hoãn sẽ khiến cơ hội trôi qua, còn chủ động nắm bắt việc cần làm sẽ tạo lợi thế để tiến gần hơn tới thành công.
- Kiểm soát nóng nảy để rèn nhân cách
Theo Gia Cát Lượng, nóng nảy là kẻ thù của sự trưởng thành. Người càng vội vã càng dễ hành động mù quáng, mắc sai lầm và đánh mất phương hướng của chính mình. Vì vậy, ông khuyên con trai phải học cách tiết chế cảm xúc, giữ tâm bình tĩnh để rèn giũa nhân cách. Đây là bài học vượt thời gian, vẫn nguyên giá trị trong đời sống hiện đại đầy áp lực và cạnh tranh.
- Thời gian làm hao mòn mọi thứ
Gia Cát Lượng thấu hiểu rằng thời gian trôi rất nhanh và ý chí của con người theo năm tháng cũng dễ bị bào mòn. Cuộc đời ngắn ngủi đến mức không ai có thể biết mình còn bao nhiêu cơ hội phía trước. Bởi vậy, ông khuyên con phải biết trân trọng thời gian, đừng để những phút giây quý giá trôi qua vô nghĩa. Tận dụng từng ngày để sống trọn vẹn, kiên trì theo đuổi mục tiêu cũng chính là cách giữ gìn ý chí và làm chủ cuộc đời mình.
- Sức mạnh của việc lên kế hoạch cuộc đời
Gia Cát Lượng thấu hiểu rằng tuổi tác không theo kịp sự đổi thay của thời cuộc. Khi về già, con người thường mới đau xót nhận ra mình đã bỏ lỡ quá nhiều cơ hội. Đến lúc ấy muốn bắt đầu lại cũng không còn kịp nữa. Vì vậy, ông răn dạy con trai phải sớm lập kế hoạch cho cuộc đời. Có thể nghĩ về những mục tiêu lớn lao, nhưng hãy bắt đầu từ những việc nhỏ và thiết thực nhất. Chặng đường phía trước còn dài, việc định hướng từ sớm sẽ giúp mỗi bước đi trở nên vững vàng và suôn sẻ hơn.
Ánh Lê (Theo Sohu)
