Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để bứt phá năng suất, duy trì tăng trưởng cao đi đôi với phát triển bền vững, bao trùm. GS. Trần Văn Thọ tin tưởng rằng với quyết tâm cải cách và khai thác tốt nội lực, Việt Nam hoàn toàn có thể bước vào giai đoạn tăng trưởng hai con số, hướng tới mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao sớm hơn kỳ vọng.
GS. Trần Văn Thọ (Đại học Waseda, Tokyo, Nhật Bản) vừa dự Hội thảo Quốc tế Việt Nam học lần thứ 7 với chủ đề “Việt Nam: Phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới” tại Hà Nội và là một trong những đại biểu của Hội thảo tham gia cuộc gặp mặt với Tổng Bí thư Tô Lâm tại trụ sở Trung ương Đảng ngày 26/10.
GS, Trần Văn Thọ đánh giá cao bài phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm với nhiều nội dung rất ấn tượng. Tổng Bí thư đã tiếp, lắng nghe, nói chuyện với khoảng 40 chuyên gia nghiên cứu về Việt Nam học, trong đó có khoảng 15 người là chuyên gia người nước ngoài hoặc người Việt Nam ở nước ngoài. Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu về phương châm, đường lối, phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, đối ngoại của Việt Nam trong kỷ nguyên mới… (Báo Điện tử Chính phủ đã đưa toàn văn).
GS.Trần Văn Thọ cho biết, ông đã đọc các diễn văn của Tổng Bí thư và các nghị quyết liên quan nên ông đã nắm rõ hầu hết nội dung trong các bài phát biểu của Tổng Bí thư. Trong đó, ông ấn tượng về phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm với quyết tâm xây dựng một nước Việt Nam mới trong giai đoạn tới: “Các bạn không chỉ nghiên cứu ‘Việt Nam là ai trong quá khứ’ mà còn đang góp phần trả lời câu hỏi ‘Việt Nam sẽ là ai trong tương lai’. Đó là một đóng góp vừa mang giá trị học thuật vừa mang giá trị chiến lược”.
GS. Trần Văn Thọ cho rằng, phong cách của Tổng Bí thư “rất nhẹ nhàng, không hô hào, ít nói về quá khứ”, phong cách cởi mở, cầu thị, hướng về tương lai. “Bài nói chuyện chủ yếu là nói vo, trực tiếp bằng ngôn ngữ bình thường. Tùy văn mạch Tổng Bí thư cũng không quên nhắc đến ý kiến của chúng tôi”.
Hiến kế cho sự phát triển của Việt Nam
Đề cập câu hỏi mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã đặt ra: “Việt Nam sẽ là ai trong tương lai”, trao đổi với Báo điện tử Chính phủ, GS. Trần Văn Thọ cho biết thêm, Việt Nam đang có nhiều tiềm năng để tăng năng suất nhanh làm cơ sở cho kinh tế tăng trưởng ở tốc độ cao. Tăng trưởng cao, tăng trưởng hai con số, còn là điều kiện để đối phó với thách thức “chưa giàu đã già”.
Theo GS. Trần Văn Thọ, tăng trưởng phải đi song song với việc cải thiện cuộc sống của người dân và phát triển kinh tế tuần hoàn, bảo vệ môi trường. Tức là thực hiện tăng trưởng kinh tế cùng với phát triển bao trùm, phát triển bền vững, như Tổng Bí thư Tô Lâm đã chia sẻ với các nhà Việt Nam học. Đây là một thách thức lớn. Nhưng Việt Nam hiện nay với quyết tâm vươn mình trong kỷ nguyên mới và đang thực hiện các cải cách sâu rộng, GS. Trần Văn Thọ tin tưởng rằng, Việt Nam sẽ vừa tăng trưởng mạnh mẽ vừa thực hiện phát triển bền vững, bao trùm, giữ được hài hòa với xã hội, với thiên nhiên, phát triển vì hạnh phúc của người dân.
“Hiến kế” cho sự phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam thời gian tới, GS. Trần Văn Thọ khuyến nghị, cần khẩn trương đẩy mạnh công nghiệp hóa cả chiều rộng và chiều sâu. Về chiều rộng, tạo môi trường pháp lý và thủ tục hành chính thuận lợi để doanh nghiệp tích cực đầu tư vào các lĩnh vực mới. Nhà nước cần chú trọng hỗ trợ phát triển công nghiệp chế biến thực phẩm, công nghiệp ô tô và công nghiệp vi mạch bán dẫn. Về chiều sâu, cần đẩy mạnh phát triển công nghiệp hỗ trợ, khuyến khích sản xuất thay thế hàng nhập khẩu (linh kiện và các sản phẩm trung gian khác).
“Sinh năm 1949 tại Quảng Nam, trưởng thành ở Hội An, GS. Trần Văn Thọ sang Nhật Bản du học năm 1968 với học bổng của Chính phủ Nhật. Ông lấy bằng tiến sĩ kinh tế tại Đại học Hitotsubashi, sau đó làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu kinh tế Nhật Bản, giảng dạy tại Đại học Obirin rồi trở thành giáo sư tại Đại học Waseda – một trong những đại học danh tiếng bậc nhất Nhật Bản”.
GS. Trần Văn Thọ cho biết, Nhật Bản trong giai đoạn phát triển thần kỳ (1955-1973), tỉ lệ đầu tư trên GDP (khoảng 35%) không quá cao nhưng tăng trưởng hai con số được là nhờ đóng góp lớn của năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP), mà TFP không chỉ do cải tiến công nghệ mà còn do cải cách thể chế, tăng quy mô doanh nghiệp và quy mô sản xuất cùng với chuyển dịch cơ cấu.
“Nếu Việt Nam thực hiện nhanh các cải cách như các nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước đưa ra và các khuyến nghị chính sách (nêu ở trên), khả năng Việt Nam tăng trưởng hai con số là rất lớn”, GS. Trần Văn Thọ nói.
Nếu có giai đoạn 10 năm tăng trưởng hai con số thì mục tiêu trở thành nước có thu nhập cao sẽ hoàn thành sớm hơn. GS. Trần Văn Thọ nhấn mạnh quan điểm tăng trưởng phụ thuộc nhiều hơn vào nội nhu (nhu cầu trong nước). Xuất khẩu vẫn quan trọng nhưng về mặt tương đối, nội nhu mà chủ yếu là tiêu dùng cá nhân, sẽ quan trọng hơn. Điều này cho thấy tăng trưởng gắn liền với việc cải thiện và nâng cao chất lượng đời sống của hơn 100 triệu dân.
Về xuất khẩu, để tránh hoặc giảm rủi ro địa chính trị, ông cho rằng không nên tập trung nhiều vào một vài thị trường, mà quan tâm hơn đến những nước tham gia hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam là thành viên.
Phải có nhiều doanh nghiệp lớn mới dễ thành công
Bày tỏ sự quan tâm đến khu vực kinh tế tư nhân, GS. Trần Văn Thọ đánh giá cao quyết tâm cải cách và những nỗ lực của Chính phủ trong việc phát triển khu vực này. Để kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ theo tinh thần Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, cần có các chính sách thích hợp cho các loại hình doanh nghiệp và xuất phát từ tính chất của giai đoạn phát triển hiện nay của một nền kinh tế hội nhập sâu.
“Để cải cách, tham khảo kinh nghiệm của Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc, tôi khuyến nghị chia khu vực kinh tế tư nhân thành 3 nhóm và có các chính sách thích hợp”, GS. Trần Văn Thọ nói.
Về nhóm các doanh nghiệp lớn, tạo cơ chế để họ cùng chia sẻ với Nhà nước về tầm nhìn dài hạn của kinh tế trong tương lai, cùng với Nhà nước thực hiện các dự án nghiên cứu công nghệ cơ bản, và qua chính sách thuế khuyến khích họ đầu tư nhiều hơn trong nghiên cứu và triển khai (R&D), chuyển giao công nghệ, tri thức quản lý trong liên kết với doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME).
“Về nhóm SME, tham khảo kinh nghiệm của Nhật Bản, tôi đề nghị cơ quan quản lý nhà nước cũng như ngân hàng cần có thêm chức năng tư vấn cho SME cải thiện các dự án đầu tư, có chế độ cấp chứng chỉ cho chuyên gia tư vấn về SME,… Ngoài ra, cơ quan quản lý ở Trung ương cần có chức năng điều tra, nghiên cứu về thị trường và công nghệ, về chính sách mới để cung cấp cho SME những bản tin hằng quý, phát hành Sách trắng SME hằng năm.
Về nhóm hộ kinh doanh cá thể, đơn vị gia đình, gọi chung là nhóm phi chính thức, GS. Trần Văn Thọ khuyến nghị cần có các biện pháp chuyển phần lớn khu vực này thành doanh nghiệp, thành SME. Họ là những đơn vị nhỏ bé, không có nguồn nhân lực nên cần được hỗ trợ, tạo điều kiện tối đa về thủ tục hành chính trong quá trình chuyển đổi này.
Về doanh nghiệp nói chung, mục tiêu của chính sách là giúp doanh nghiệp lớn ngày càng lớn mạnh hơn, giúp SME phát triển thành doanh nghiệp lớn, và doanh nghiệp siêu nhỏ, đơn vị cá thể chuyển thành SME. Trong giai đoạn phát triển từ thu nhập trung bình hướng về mục tiêu thu nhập cao, phải có nhiều doanh nghiệp lớn mới dễ thành công. Ở giai đoạn này, các dự án đầu tư ngày càng lớn, nhu cầu nghiên cứu, áp dụng công nghệ mới ngày càng nhiều với độ rủi ro cao mà chỉ doanh nghiệp lớn mới có khả năng chống chịu.
GS. Trần Văn Thọ cho rằng, cần có chính sách thúc đẩy kết nối doanh nghiệp. Kết nối SME với doanh nghiệp lớn trong khu vực kinh tế tư nhân và kinh tế nhà nước, và với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Sự kết nối giúp chuyển giao công nghệ và tri thức quản lý từ doanh nghiệp lớn và FDI đến SME và giúp cho SME khắc phục sự thất bại của thị trường trong quá trình phát triển.
“Về tỉ lệ đầu tư trên GDP, ở Việt Nam trong mấy năm gần đây khoảng 31-32%. Tôi xin đề xuất tăng lên khoảng 35-36% và doanh nghiệp tư nhân sẽ chiếm khoảng 65% trong tổng đầu tư (hiện nay khoảng 55%)”.
Tóm lại, nhìn vào thành công của Nhật Bản và các nền kinh tế phát triển, GS. Trần Văn Thọ khẳng định bài học then chốt cho Việt Nam là phát triển dựa trên năng suất, cải cách thể chế và nâng tầm khu vực kinh tế tư nhân. Nếu tận dụng đúng thời cơ trong kỷ nguyên mới, Việt Nam sẽ tăng trưởng mạnh mẽ, phát triển hài hòa với xã hội và môi trường – vì cuộc sống và hạnh phúc của hơn 100 triệu người dân.
Diệu Hương-Báo Chính phủ
