Đằng sau thói quen mua sắm tưởng chừng vô hại, nhiều người đang tự đưa mình vào những chiếc bẫy tài chính khiến càng mua càng nghèo.
Trong xã hội hiện đại, hành vi tiêu dùng không chỉ phản ánh nhu cầu vật chất, mà còn ẩn chứa nhiều yếu tố tâm lý và thực tế xã hội phía sau.
Nếu quan sát kỹ, sẽ thấy có những món hàng mà người giàu gần như không để mắt tới, nhưng người thu nhập thấp lại rất ưa chuộng. Trớ trêu thay, chính những thứ tưởng như vô hại ấy lại có thể trở thành “sát thủ vô hình”, khiến túi tiền của họ ngày càng eo hẹp.
- Hàng xa xỉ “hào nhoáng”
Xa xỉ phẩm từ lâu đã được coi là biểu tượng của địa vị và thành công. Đặc biệt, những món đồ được “thổi phồng” bằng hình thức sang trọng lại càng có sức hút với những người không dư dả về kinh tế.
Theo chuyên gia tâm lý học Dương Yến (Trung Quốc), dưới góc nhìn tâm lý học, đây là dạng tiêu dùng mang tính biểu tượng, nghĩa là người mua không chỉ trả tiền cho giá trị sử dụng, mà còn cho ý nghĩa xã hội mà món đồ mang lại.
Một chiếc túi thương hiệu lớn trị giá hàng chục triệu đồng, công năng có thể chẳng hơn chiếc túi bình dân là bao, nhưng nó lại gắn liền với hình ảnh “đẳng cấp” khiến nhiều người khao khát.
Nhân viên văn phòng Tiểu Trương với thu nhập chỉ khoảng 5000 NDT/tháng (hơn 18 triệu đồng) đã nhịn chi tiêu trong nhiều tháng để mua một chiếc túi gần 20.000 NDT (hơn 73 triệu đồng). Lý do rất đơn giản: cô ấy tin rằng đeo nó trên phố sẽ khiến mình trông “sang chảnh” và nhận được ánh nhìn ngưỡng mộ. Hệ quả là cô phải gánh nợ thẻ tín dụng, sống tằn tiện chỉ với mì gói suốt mấy tháng sau đó.
Những món đồ hào nhoáng có thể thỏa mãn cái tôi trong chốc lát, nhưng về lâu dài lại khiến kinh tế thêm kiệt quệ.
- Đồ giá rẻ, chất lượng thấp
Từ những món trang sức 10 NDT (hơn 30 nghìn đồng) ba cái ở vỉa hè, cho đến quần áo sale tràn ngập siêu thị, các sản phẩm giá rẻ luôn có sức hấp dẫn lớn. Người mua thường nghĩ rằng càng rẻ càng lời, nhưng thực chất đây lại là “cái bẫy ngọt ngào”.
Đa phần hàng giá rẻ đi kèm chất lượng kém, nhanh hỏng, buộc người tiêu dùng phải thay liên tục. Càng mua nhiều, càng lãng phí.
Theo các nghiên cứu về hành vi tiêu dùng, đây là hệ quả của tâm lý tiêu dùng bốc đồng. Khi nhìn thấy những cụm từ “giảm giá”, “khuyến mãi”, não bộ sẽ tiết ra nhiều dopamine, kích thích ham muốn mua sắm. Đặc biệt với người thu nhập thấp, vốn phải dè dặt chi tiêu hằng ngày, cảm giác “không mua thì lỗ” càng dễ khiến họ chi tiền vô tội vạ.
Tỷ phú Warren Buffett từng nói: “Tiền được tích lũy từ từ, hãy học cách trì hoãn sự thỏa mãn.” Điều này lại chính là điều mà nhiều người nghèo không làm được khi đứng trước hàng giá rẻ.
- Các khoản vay tiêu dùng lãi suất cao
Để đáp ứng nhu cầu mua sắm vượt khả năng tài chính, không ít người tìm đến các khoản vay tiêu dùng. Từ điện thoại đời mới cho đến những chuyến du lịch xa xỉ, tất cả đều có thể “giải quyết nhanh gọn” chỉ với vài cú nhấp chuột vay online.
Nắm bắt tâm lý ấy, nhiều công ty tài chính tung ra các gói vay thủ tục đơn giản, giải ngân nhanh. Nhưng đằng sau lại là mức lãi suất cao ngất ngưởng.
Một ví dụ điển hình là Gia Hào (21 tuổi), một sinh viên năm 3 đại học ở Trung Quốc. Mỗi tháng Gia Hào chỉ được gia đình chu cấp khoảng 2000 NDT (hơn 7 triệu đồng) sinh hoạt phí. Vì muốn sở hữu chiếc điện thoại đời mới, cậu đã vay qua một ứng dụng quảng cáo “hạn mức nhanh, duyệt dễ dàng”. Ban đầu tưởng nhẹ nhàng, nhưng khi tới kỳ trả nợ, ngoài khoản gốc, cậu còn phải cõng thêm một mức lãi cao. Cuối cùng không thể xoay xở, cậu buộc phải thú nhận với cha mẹ để xin cứu trợ.
Nhìn dưới góc độ tâm lý học nhận thức, người nghèo thường chỉ chú ý đến “tiện lợi trước mắt” mà bỏ qua gánh nặng lâu dài, dẫn đến hệ quả là rơi vào vòng xoáy nợ nần.
- Các sản phẩm “hot trend” trên mạng
Kỷ nguyên truyền thông số khiến những sản phẩm “hot trend” xuất hiện liên tục, từ mỹ phẩm, đồ gia dụng cho đến thiết bị làm đẹp. Người tiêu dùng bị cuốn vào tâm lý đám đông và fomo (nỗi sợ bị bỏ lỡ) thấy người khác mua, mình cũng phải mua. Chiêu thức marketing như tạo cảm giác khan hiếm “chỉ còn vài suất”, gắn mác “ai cũng dùng” khiến nhiều người khó cưỡng lại.
Mỹ Cầm (28 tuổi), nhân viên ngân hàng ở Hàng Châu, Trung Quốc đã mua ngay một chiếc máy “nâng cơ, thon mặt” sau khi thấy hàng loạt KOLs quảng bá. Giá sản phẩm không hề rẻ, lại chẳng có bằng chứng khoa học đảm bảo hiệu quả. Kết quả, chẳng những không đạt được mong muốn, cô ấy còn nhận ra mình đã lãng phí tiền vào một món đồ vô nghĩa.
Tiêu dùng vốn dĩ không xấu, nhưng khi bị chi phối bởi tâm lý hời hợt hay ham rẻ, chạy theo đám đông thì nó sẽ trở thành gánh nặng tài chính.
Người giàu thường biết đặt tiền vào những thứ mang lại giá trị lâu dài, trong khi người nghèo nếu tiếp tục sa đà vào các khoản chi “ảo” sẽ chỉ khiến bản thân ngày càng kiệt quệ.
Điều quan trọng là mỗi người cần tỉnh táo trong chi tiêu, học cách tiêu dùng có ý thức, để mỗi đồng bỏ ra thực sự nâng cao chất lượng cuộc sống, chứ không trở thành cái bẫy chi tiêu mà bản thân không thoát ra được.
Nguyên An-Đời sống pháp luật
