Trên thế giới, Trung Quốc, Mỹ… đã sớm đưa AI vào giáo dục để nâng cao năng lực đội ngũ lao động. Việt Nam cũng vừa nhận chỉ thị mới.
Nhiều nghiên cứu cảnh báo rằng nếu không kịp thích nghi, lao động thuộc 10 ngành nghề sau có thể bị đào thải chỉ trong vài năm tới với sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI), robot và tự động hóa.
Làn sóng AI và nỗi sợ “lỗi thời”
Khoảng 92 triệu việc làm, tương đương 8% tổng số việc làm trên toàn cầu, có thể sẽ hoàn toàn bị thay thế vào năm 2030, theo Báo cáo Tương lai Việc làm năm 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF).
Báo cáo của McKinsey cũng dự báo đến năm 2030, tác động của AI và tự động hóa có thể buộc 375 triệu người lao động trên thế giới phải chuyển đổi con đường sự nghiệp và trang bị kỹ năng mới nếu không muốn bị đào thải.
Thị trường lao động gần như đã bước vào cuộc cách mạng trước làn sóng bùng nổ của AI và tự động hoá, đại diện FPT nhận định trong chia sẻ mới đây. Vị này cũng khẳng định: “Điều chúng ta cần quan tâm chủ yếu hiện nay là: công việc nào sẽ biến mất hoặc đang dần lỗi thời vào năm 2030? Và người lao động cần làm gì để chuẩn bị cho những thay đổi này?”.
Theo FPT, điều tích cực là bên cạnh những công việc bị thay thế, sẽ xuất hiện nhiều vai trò và chức danh công việc mới thậm chí chưa từng tồn tại trước đây. WEF dự đoán đến năm 2030 sẽ có 170 triệu việc làm mới ra đời, chiếm khoảng 14% tổng số việc làm hiện nay.
Theo dữ liệu được tổng hợp từ WEF, LinkedIn và các đơn vị nghiên cứu từ nhiều quốc gia, top 10 công việc có nguy cơ bị thay thế trong vòng 5 năm tới bao gồm nhân viên bưu chính, giao dịch viên ngân hàng, nhân viên nhập liệu, nhân viên thu ngân, trợ lý pháp lý, thư ký hành chính văn phòng, công nhân lắp ráp trong nhà máy, nhân viên tiếp thị qua điện thoại, đại lý du lịch, nhân viên phục vụ thức ăn nhanh.
Điểm chung của những công việc này là có quy trình dễ đoán và tính chất lặp đi lặp lại, ít đòi hỏi sáng tạo và tương tác xã hội. Một số công việc liên quan đến xử lý dữ liệu, vốn là 2 tác vụ mà AI và robot có thể đảm nhiệm hiệu quả hơn với chi phí thấp hơn. Danh sách trên là lời cảnh báo mạnh mẽ rằng bất kỳ ai cũng có thể trở thành “nạn nhân” của làn sóng công nghệ nếu không kịp thích nghi.
Trong bối cảnh đó, tâm lý FOMO (Fear of Missing Out) – nỗi sợ bị bỏ lại phía sau đang lan rộng. Nhiều người lao động lo ngại nếu không nhanh chóng nâng cấp kỹ năng và hiểu biết công nghệ, họ sẽ tụt hậu hoặc thậm chí mất việc trong tương lai gần.
Tuy nhiên, nỗi sợ này cũng tạo ra động lực tích cực để người lao động đổi mới bản thân. Thay vì hoảng sợ, cách tốt nhất để vượt qua FOMO là chủ động thích nghi và phát triển theo hướng “không thể bị thay thế” bằng cách tập trung vào những năng lực mà AI khó mô phỏng.
Giáo dục chính là lời giải căn cơ
Phía FPT nhấn mạnh, trong cuộc đua thích ứng với kỷ nguyên AI, giáo dục chính là lời giải căn cơ. Với lực lượng lao động hiện tại, mục tiêu trước nhất là thành thạo các công cụ số, có hiểu biết cơ bản về AI và dữ liệu. Người lao động cần được tái đào tạo để làm việc hiệu quả cùng AI, biến AI thành trợ lý thông minh thay vì đối thủ.
Thực tế, nhiều quốc gia đã sớm AI vào giáo dục. Từ năm 2017, Trung Quốc công bố chiến lược quốc gia về AI với mục tiêu rõ ràng: trở thành trung tâm AI của thế giới vào năm 2030, trong đó tập trung cải cách giáo dục từ gốc, đưa AI vào đào tạo từ cấp tiểu học. Mới đây tại Mỹ, hơn 250 CEO của các tập đoàn lớn đã đồng loạt đề xuất một kiến nghị đưa AI và khoa học máy tính thành môn học bắt buộc ở phổ thông.
Tại Việt Nam, một số cơ sở giáo dục đã nhanh chóng tham gia cuộc đua. Đơn cử, từ năm học 2024–2025, hệ thống trường phổ thông FPT (FPT Schools) tiên phong đưa AI vào chương trình “Trải nghiệm thế giới thông minh” (SMART) từ lớp 1. Đây là một trong ba chương trình đào tạo tăng cường của FPT Schools bên cạnh chương trình chính theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tập trung vào đào tạo năng lực công nghệ sớm cho học sinh với ba trụ cột là STEM, Coding, và Robotics. Ở bậc đại học, FPT cung cấp chương trình đào tạo chuyên ngành AI, thiết kế vi mạch bán dẫn, cùng các lĩnh vực công nghệ tiên tiến…
Không chỉ FPT, nhiều trường đại học, cao đẳng tích cực liên kết với các doanh nghiệp, các đơn vị trong ngành công nghệ để phổ cập kiến thức về AI, đẩy mạnh lực lượng lao động AI Agent (tác nhân AI).
Về phía Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng cũng đã nêu rõ chỉ tiêu: “Đưa AI vào giáo dục nhanh hơn, mạnh mẽ hơn”. Cho rằng đây là bối cảnh thuận lợi để đưa AI vào giáo dục phổ thông, Thứ trưởng nhắc tới Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia : “Quyết liệt, đúng là phải quyết liệt và phải đi nhanh hơn trong việc ứng dụng AI. Cần tận dụng những gì thế giới đã làm, thực tiễn đang diễn ra để hành động”.
Tri Túc–Nhịp sống thị trường
