Tư Mã Ý xác thực là một đời thành công, không còn gì có thể nghi ngờ nữa. Tào Tháo, Lưu Bị, Tôn Quyền cả đời tranh đấu ngược xuôi tranh giành thiên hạ nhưng cuối cùng tất cả lại phải rơi vào tay nhà Tư Mã Ý. Nếu nói gia tộc Tư Mã là gia tộc hùng mạnh thì Tư Mã Ý chính là thủ lĩnh đứng đầu.
Trong cuộc đời của ông, bí quyết để đối nhân xử thế chỉ vẻn vẹn dựa vào hai câu nói kinh điển của mình.
Đường đời không có kẻ thủ
Đặc điểm nổi bật nhất của Tư Mã Ý chính là nhẫn, có thể nhẫn chịu cái nhẫn mà người khác không thể, nhẫn tới một mực đáng kinh ngạc, khó có ai có thể nhìn ra được tâm tư suy nghĩ của ông.
Dương Tu cả đời đều căm hận Tư Mã Ý, sớm chiều đều mong ông chết sớm nhưng ngược lại Tư Mã Ý trước sau lại chẳng bận tâm nhớ thù ghi oán. Nếu ai từng xem bộ phim “Quân Sư Liên Minh” đều rõ, một người là người thân cận của Tào Phi, một người lại là tay chân của Tào Thực.
Dương Tu nhiều lần muốn đưa Tư Mã Ý vào chỗ chết nhưng sau này vì không biết giữ mình nên đắc tội với Tào Tháo mà bị xử tội chết. Tư Mã biết chuyện ngỏ ý xin đi thăm. Tào Tháo thấy vậy hỏi tại sao lại muốn đi thăm? Tư Mã đáp: “Thần xưa nay không hề có kẻ thù, trước sau gặp gỡ đều là huynh đệ bằng hữu”.
Ở đây có thể thấy Tư Mã Ý không hề so đo với Dương Tu. Mặc dù Dương Tu muốn hại mình nhưng Tư Mã vẫn không xem Dương Tu là kẻ địch. Tào Tháo sau khi nghe xong, trong lòng đối với Tư Mã Ý có phần nể trọng.
Tư Mã Ý cũng rất tôn trọng Gia Cát Lượng.
Thời kỳ đầu, đối thủ chủ yếu của Tư Mã Ý là Dương Tu, sau này mới chuyển sang Gia Cát lượng. Sau khi Gia Cát Lượng chết, lại còn dùng tượng gỗ để hù dọa đội quân của Tư Mã ý khiến cho tướng sĩ của ông kinh hồn bạt vía. Ấy vậy mà sau khi Tư Mã Ý đưa quân đến doanh trại mà Gia Cát Lượng chết bỏ lại, ông nói:
“Không đạm bạc chí chẳng sáng soi, không yên tĩnh tiến xa chẳng nổi. Cả đời ông giống như nước, thanh bạch một đời, tuy ông và tôi 6 lần đại chiến nhưng tôi lại luôn xem ông như tri âm”.
Không chỉ vậy Tư Mã Ý cũng là người luôn biết cách mang lại sự tôn nghiêm cho người khác.
Có câu chuyện kể rằng, khi Tào Duệ còn sống đã rất cưng chiều một người cận thần. Nhưng sau khi Tào Duệ chết, người cận thần này bị đưa vào ngục tối chờ chết. Khi xưa lúc còn quyền lực thì người này không ít lần gây khó dễ cho Tư Mã Ý. Nhưng khi người này vào ngục thì Tư Mã Ý lại là người duy nhất đến thăm, mang cho hắn một chiếc áo mới để bảo toàn được sự tôn nghiêm của mình trước khi chết.
Làm người đối nhân xử thế nên chừa cho người khác con đường lui
Tôn trọng đối thủ và kẻ địch của mình chính là triết lý làm người của Tư Mã Ý, có câu nói: “Chúng ta làm người phải biết cảm ơn những khó nạn mà người khác mang đến cho mình, vì nhờ có khó nạn đó mà chúng ta trưởng thành mau hơn”.
Bại mà không si, thua mà không hận
Vì đâu mà gia tộc Tư Mã có thể thành công? Nó ngoài việc có mối quan hệ rất lớn với sự đoản mệnh của gia tộc họ Tào. Kỳ thực Tào Phi là người rất có năng lực, nhưng vì đoản mệnh mà ra đi sớm, kế vị Tào Phi là Tào Duệ cũng vậy, đều sống chẳng được bao năm.
Tuy nhiên có một điều không thể không thừa nhận đó là, Tư Mã Ý là người rất biết cách nuôi dạy con cái, con của Tư Mã Ý cũng là một đấng nam nhi tài trí hơn người, văn võ song toàn.
Ngay từ rất nhỏ, Tư Mã Ý đã dạy con cái làm người phải hiểu được đạo lý: “Không trốn tránh thất bại, phải từ thất bại mà đứng lên chiến thắng”.
Trong quá trình đấu quyền, đấu trí với Gia Cát Lượng, có một lần bị Gia Cát Lượng đánh lừa cho quân đi cướp lương thực. Mặc dù lúc đó lực lượng quân Ngụy đông gấp mấy lần quân Thục, nhưng Tư Mã Ý lại không cho quân lính đi cướp lại. Chúng tướng bất bình, hai con của Tư Mã Ý cũng đứng ngồi không yên, không hiểu tại sao lại vậy nên đi tìm cha mình hỏi chuyện. Khi đến đại doanh của Tư Mã Ý, thấy cha mình đang nói chuyện với một người, Tư Mã Ý nói: “Đánh trận, trước tiên phải học được thiện bại, bại mà không si, thua mà không hận thì mới có thể cười được sau cùng”.
Kỳ thực điều này cũng chính là điều mà ngày chúng ta vẫn thường hay nói đến đó là vượt lên nghịch cảnh. Trong cuộc đời, một người phải đối diện với rất nhiều thất bại đó là điều không tránh khỏi. Đối diện với nghịch cảnh, đó là một loại trạng thái tâm lý mạnh mẽ, là một loại cảnh giới của sự nhẫn nại.
Đời người muôn ngàn sóng gió, thất bại nhất thời cũng chẳng có gì đáng phải nặng lòng. Cả đời Tư Mã Ý đánh không biết bao nhiêu trận, và cũng bại không biết bao nhiêu lần, tuy nhiên người chiến thắng cuối cùng lại là ông.
Đời người chính là như vậy, trên nẻo đường đời, trong một lúc nào đó chúng ta gặp phải thất bại cũng chẳng là gì cả, nó không thể đại biểu cho cả cuộc đời của mình. Vậy nên dù gặp bất cứ việc gì cũng không nên buông bỏ chính mình.
Làm người vượt qua nghịch cảnh còn quan trọng hơn cả trí thông minh
Có nhiều người thường hay than vãn rằng: “Tôi 30 tuổi rồi mà hiện nay vẫn thế này thế kia”. Nhưng 30 tuổi đã là gì? Đời còn dài, tháng ngày phía trước vẫn còn cả một bầu trời rộng mở, cơ hội luôn chờ đợi những người sẵn sàng đón nhận nó. Thế nên làm người thì dù bất cứ hoàn cảnh nào, cũng không nên tự bó buộc mình trong một phạm vi nào đó. Đôi khi đối với một người, vượt lên nghịch cảnh còn quan trọng hơn cả trí thông minh, một người có năng lực vượt lên nghịch cảnh càng lớn thì cảnh giới càng cao.
Một người có thể vượt qua nghịch cách thì dù có từ địa vị cao cỡ nào mà có không may ngã xuống thì vẫn có thể đứng dậy vươn lên. Mỗi lần ngã xuống chính là mỗi lần tăng thêm sức mạnh cho chính mình.
Hai câu nói này chính là triết lý sống cả đời của Tư Mã Ý, chúng ta làm người nếu có thể học được hai điều này thì dù cho giang sơn bốn biển đi đâu cũng chẳng sợ người đời phụ bạc.
Theo Cmoney-Minh Vũ biên dịch
