Trong thời đại AI, con em chúng ta sẽ phải đối mặt với tương lai nhiều thách thức hơn. Nếu cha mẹ không muốn con mình bị tụt hậu ngay từ vạch xuất phát, họ phải học cách thay đổi phương pháp giáo dục đã lỗi thời.
Tỉ phú công nghệ, nhà sáng lập Qihoo 360, Chu Hồng Nghị từng nói: “Trong tương lai, việc trẻ em có thể tận dụng tốt AI hay không sẽ là yếu tố quan trọng quyết định chất lượng cuộc sống và sự sống còn của chúng”. Sự xuất hiện của kỷ nguyên AI là không thể ngăn cản. Hướng dẫn trẻ em tiếp nhận AI và xử lý tốt mối quan hệ của chúng với AI phản ánh sự khôn ngoan của cha mẹ và cũng là yếu tố quan trọng quyết định tương lai của chính những đứa trẻ.
Ngoài nhận định của Chu Hồng Nghị, DeepSeek – cũng thẳng thắn trả lời người dùng về vấn đề này một cách hết sức ngắn gọn: Những đứa trẻ “gà công nghiệp” sẽ không thể bắt kịp sự phát triển của thời đại và nhanh chóng bị loại bỏ khỏi thị trường lao động. Bởi vậy, làm chủ công nghệ là một yếu tố mang tính sống còn, quyết định khả năng cạnh tranh của một người. AI thực tế không đáng sợ, nếu bạn có thể tận dụng tốt, AI sẽ trở thành một “công cụ thần kì” giúp con người đạt tới những điều trước đây chưa từng được nghĩ tới.
AI giúp trẻ phát triển nhanh hơn và có khả năng “hoà giải” mối quan hệ cha mẹ – con cái
Trước tiên, bạn có nghĩ rằng một đứa trẻ 9 tuổi có thể xuất bản một cuốn sách dài 70.000 hoặc 80.000 từ không? Điều này thật sự rất khó tin. Suy cho cùng, ngay cả khi một đứa trẻ 9 tuổi viết một bài báo thì cũng không thể tránh khỏi lỗi ngữ pháp và thậm chí là nhầm lẫn về mặt logic.
Nhưng chuyện này thực sự đã xảy ra, và biên tập viên chỉ ra rằng ngôn ngữ trong cuốn sách này rất sống động và thú vị, trình độ diễn đạt thậm chí còn vượt trội hơn một số tác giả người lớn. Đó là câu chuyện của Từ Mạnh Mãn, học sinh lớp 3 Trường Tiểu học Thực nghiệm số 2 Bắc Kinh. Cậu không phải là thiên tài ngôn ngữ, nhưng lại giỏi sử dụng AI. Hầu hết văn bản và hình ảnh trong cuốn sách này đều do AI tạo ra.
Mạnh Mãn rất hứng thú với sao Hỏa và phòng thoát hiểm, và một nguồn cảm hứng đã gợi cho cậu bé ý tưởng viết một cuốn tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Và cậu bé đã sử dụng AI để đạt được mục tiêu của mình, bắt đầu bằng những câu hỏi như: Làm thế nào để sống sót trên sao Hỏa? Sau đó, AI sẽ đưa ra lời giải về các vấn đề quan trọng như oxy, nước, thực phẩm và năng lượng.
Cậu bé đã nói với AI những ý tưởng của mình về diện mạo của bảo tàng khoa học công nghệ và địa hình sao Hỏa, và yêu cầu AI giúp cậu diễn đạt chúng một cách chính xác, với ngôn ngữ khoa học. Với sự trợ giúp mạnh mẽ của AI, Từ Mạnh Mãn đã viết về các vấn đề chuyên môn như kinh độ và vĩ độ của môi trường sống trên sao Hỏa và thời gian tìm thấy tàu vũ trụ trong cuốn sách, nâng cao tính khoa học và tính hợp lý của nội dung. Với sự hỗ trợ chi tiết và cốt truyện thú vị, cuốn sách này đã được xuất bản thành công.
Nếu trẻ em có thể mở rộng kiến thức ở một số lĩnh vực thông qua các phương pháp tiếp thu kiến thức truyền thống thì thông qua AI, chúng có thể mở rộng kiến thức của mình sang vô số khía cạnh, cho phép chúng nhanh chóng nắm vững toàn bộ hệ thống kiến thức.
Tôi đã từng đọc một câu nói rằng vấn đề cốt lõi mà AI thực sự có thể giúp chúng ta giải quyết chính là vấn đề hiệu quả. Ví dụ: AI không chỉ có thể cải thiện hiệu quả học tập của trẻ em mà còn nâng cao hiệu quả kèm cặp của phụ huynh, giúp giảm đáng kể “nỗi sợ phải dạy con học” của phụ huynh.
Một người cha muốn “kiểm tra” khả năng gia sư của AI nên đã đưa ra yêu cầu với AI: Tôi hy vọng bạn có thể gia sư cho con tôi giải bài toán này. Đừng đưa cho cháu câu trả lời. Bạn phải thúc đẩy cháu đi đúng hướng và đảm bảo rằng cháu thực sự hiểu bài toán.
Sau khi nhận được hướng dẫn, AI sẽ đặt câu hỏi để giúp trẻ hiểu nội dung câu hỏi. Khi trẻ không trả lời được hoặc trả lời sai, AI sẽ hướng dẫn trẻ cách suy nghĩ. Sau khi trẻ trả lời đúng, AI sẽ khen ngợi trẻ ngay lập tức, chuẩn hóa các ý tưởng giải quyết vấn đề của trẻ từng bước và cuối cùng đưa ra câu trả lời.
Trong suốt quá trình, AI giúp trẻ em làm rõ ý tưởng và phương pháp giải quyết vấn đề từng bước mà không mất kiên nhẫn. Quan trọng nhất là nó cung cấp cho trẻ em giá trị cảm xúc phong phú, giúp trẻ tự tin giải quyết vấn đề.
Điều đó cho thấy sự xuất hiện của AI đã giúp “trẻ em” và “những bậc phụ huynh phát điên khi phải kèm con làm bài tập về nhà” có thể hòa giải. Là cha mẹ, chúng ta cần học cách chung sống với AI và hiểu cách cộng tác với AI để có thể hướng dẫn con cái mình nhiều hơn và giúp chúng phát triển nhanh hơn.
AI có thể trở thành một “người bạn tâm giao” của trẻ với những lời khuyên tích cực
Ngoài những “ưu điểm” rõ ràng này, AI còn có thể giúp đỡ trẻ em ở những phương diện chúng ta khó có thể nhận biết hơn. Ví dụ như câu chuyện của một đồng nghiệp chia sẻ: con gái cô ấy hiện đang học năm thứ hai trung học. Ban đầu cháu có điểm khá, nhưng kết quả thi cuối kỳ không đạt yêu cầu.
Lo lắng trước tình hình học tập của con, người mẹ đề nghị con học thêm một số lớp học khác, nhưng cô bé từ chối. Mẹ bé cho rằng con mình đã thay đổi, không còn yêu thích học tập nữa, nên đã mắng con. Điều này càng làm tăng khoảng cách giữa hai mẹ con và họ không còn có thể nói chuyện với nhau được nữa. Khi bình tĩnh lại, người mẹ đã dùng nhiều cách để xin lỗi con như: mua quà, làm bữa sáng mà con yêu thích… nhưng không cách nào hiệu quả.
Trong những ngày không giao tiếp với mẹ, cô bé đã kể cho AI nghe về những cảm xúc bối rối của mình. Đáp lại, AI đã khẳng định và an ủi cô hoàn toàn, điều này dần dần mang lại cho cô sự tự tin. AI cũng giúp cô bé phân tích hành động của mẹ mình, cho phép cô bé thấy được bối cảnh diễn biến và hiểu được vị trí cũng như lý do cho hành vi của mẹ mình. Quan trọng hơn, AI đã dạy cô bé cách giải quyết vấn đề, giúp cô bé mạnh mẽ hơn cả về tinh thần lẫn thể chất, dù là trong học tập hay trong mối quan hệ với mẹ.
Trên thực tế, cha mẹ nào cũng là người gần gũi nhất với con mình, nhưng đôi khi vì trong mối quan hệ này, mối quan hệ cha mẹ – con cái có quá nhiều kỳ vọng và đòi hỏi, khiến họ không thể dành cho con mình tình yêu thương lý trí và chân thành. Với tư cách là “người ngoài cuộc”, AI có thể vừa phân tích rõ ràng vừa an ủi một cách nồng nhiệt, và vai trò của nó có thể so sánh với vai trò của một “nhà tâm lý học”.
Đằng sau các mô hình AI lớn thường có một cơ sở dữ liệu chuyên môn lâm sàng khổng lồ và kinh nghiệm tư vấn của hàng trăm bác sĩ tâm thần. Trợ lý tâm lý AI rất được trẻ em ưa chuộng. Cho dù là phân tích giấc mơ, tranh chấp với cha mẹ hay âm nhạc yêu thích, chúng đều vui vẻ chia sẻ với AI và tìm thấy sự đồng cảm.
Dịch vụ trực tuyến 24 giờ của AI cung cấp cho trẻ em một không gian an toàn và ẩn danh để thể hiện bản thân. Thông qua quá trình quan sát liên tục và xử lý thông minh, AI giúp trẻ em phân tích sâu sắc lý do đằng sau cảm xúc của mình, để trẻ có thể sắp xếp và suy ngẫm tốt hơn về toàn bộ sự việc.
Nâng cao “tính cạnh tranh” của trẻ trong thời đại AI
Theo khảo sát mới nhất, AI vượt trội hơn con người ở hầu hết các bài kiểm tra năng lực. Một số tổ chức thậm chí còn dự đoán rằng 50% số việc làm hiện tại sẽ bị AI thay thế trong khoảng thời gian từ năm 2030 đến năm 2060, nhanh hơn khoảng 10 năm so với ước tính trước đó.
Sẽ không ngoa khi nói rằng trí tuệ nhân tạo sẽ thay thế sức lao động của con người trên quy mô lớn trong tương lai. Vậy, khi còn nhỏ, chúng ta nên phát triển những khả năng nào và duy trì những lợi thế cạnh tranh nào để có thể khẳng định mình tốt hơn trong tương lai?
Giáo sư Bành Khai Bình, Trưởng khoa Khoa học xã hội tại Đại học Thanh Hoa, chỉ ra rằng con người có ít nhất 9 khả năng không thể thay thế bằng máy móc trí tuệ nhân tạo – sự đồng cảm, nhận thức đạo đức, trí tuệ, khả năng tự chủ, cảm nhận cái đẹp, hạnh phúc, cảm nhận ý nghĩa, tư duy tượng trưng, sự cộng hưởng và tiếng gọi. 9 khả năng này đều bắt nguồn từ ba lợi thế cạnh tranh bẩm sinh của con người: thẩm mỹ, sáng tạo và đồng cảm.
Trong thời đại mới này, mô hình giáo dục truyền thống của cha mẹ cũng phải thay đổi. Trong những ngày tới, họ nên tập trung bồi dưỡng ba năng lực này cho con cái mình.
1. Thẩm mỹ
Chuyên gia thẩm mỹ Jiang Xun từng nói rằng trình độ thẩm mỹ của một người quyết định mức độ cạnh tranh của người đó. Bởi vì tính thẩm mỹ không chỉ thể hiện tư duy tổng thể mà còn thể hiện tư duy chi tiết.
Bạn có thể thử các phương pháp sau đây để nâng cao khả năng thẩm mỹ của con bạn trong cuộc sống gia đình: Tạo ra bầu không khí đẹp bằng cách cho con em mình tham gia và trải nghiệm niềm vui trong việc sắp xếp và thiết kế không gian; Trân trọng những điều đẹp đẽ bằng cách đưa con đến các phòng trưng bày nghệ thuật để xem triển lãm, tham quan bảo tàng và thưởng thức các vở nhạc kịch và kịch cổ điển, trải nghiệm sự tráng lệ và đa dạng của nền văn hóa nhân loại, mở rộng tầm nhìn và nâng cao trình độ thẩm mỹ.
Khi trẻ em cảm nhận được cái đẹp, chúng sẽ thể hiện nó một cách tự nhiên. Đôi khi nó được vẽ trong một bức tranh, đôi khi nó được kể trong một câu chuyện, và đôi khi nó được đưa vào các sản phẩm thủ công. Cha mẹ có thể lưu lại cho con cái để con cái có thể thấy được quá trình và sự tiến bộ của mình trong việc khám phá cái đẹp và sáng tạo ra nhiều tác phẩm đẹp hơn.
2. Sự đồng cảm
Trong cuốn sách The Better Angels of Our Nature, nhà tâm lý học Steven Pinker của Đại học Harvard cho biết trong số những khả năng độc đáo của con người, khả năng quan trọng nhất là sự đồng cảm. Sự đồng cảm có thể giúp trẻ quan tâm đến cảm xúc của người khác tốt hơn và hiểu được cảm xúc của người khác. Đây chính là nền tảng cho khả năng giao tiếp và hợp tác về mặt cảm xúc của trẻ trong tương lai, đồng thời cũng là khả năng mà trí tuệ nhân tạo không thể có được.
3. Sáng tạo
Nhà toán học người Anh Thomas Bayes cho rằng AI chỉ là người thực thi các quy tắc, trong khi con người là người tạo ra các quy tắc. Trong thời đại AI, khả năng sáng tạo của trẻ em đặc biệt có giá trị. Vậy làm thế nào để nâng cao khả năng sáng tạo của trẻ?
Đơn giản là hãy cho trẻ không gian để tự do khám phá và được phép phạm sai lầm. Điều này sẽ tạo thành một chu kỳ tích cực. Càng tự tin vào bản thân, bé sẽ càng cảm thấy an toàn bên trong và sẽ can đảm hơn khi buông bỏ khi khám phá thế giới bên ngoài.
Khi một đứa trẻ tin rằng nếu mình làm sai hoặc thất bại điều gì đó từ khi còn rất nhỏ, sẽ có hậu quả khủng khiếp, điều này sẽ để lại dấu ấn không tốt trong mạng lưới thần kinh của trẻ. Khi lớn lên, chúng ta có xu hướng mắc kẹt trong vùng an toàn của mình, sợ thất bại và sợ đột phá.
Trang Đào–Theo TNV
