Lão Tử nói: Người thiện mà có đức thì như nước. Nước khéo làm lợi cho vạn vật mà không tranh giành với ai bao giờ.
Một giọt nước có thể vuông, có thể tròn, tưới mát vạn vật. Con người cũng có thể tròn, có thể vuông, tròn vuông tương tế, thì sẽ sống rộng lượng và viên mãn.
Cách nói “vuông tròn” bắt nguồn từ đồng tiền xu cổ đại, bên ngoài là hình tròn, bên trong là lỗ vuông, trông chất phác, tự nhiên, nhưng lại ẩn chứa triết lý đời người.
Làm người nên giống như đồng tiền xu, có thể vuông cũng có thể tròn, mặc dù không lấp lánh, bỏng bẩy nhưng lại ẩn chứa triết lý sâu xa.
01
Làm việc phải vuông
Vuông không phải là khăng khăng, cố chấp mà là chính trực, dứt khoát, là vốn và cũng là nguyên tắc để làm người.
Nó giống như đạp phanh ở dưới chân, lúc đèn đỏ thì kịp thời dừng lại, lúc đèn xanh thì tiến về phía trước, không băn khoăn, do dự.
Từng có một thiếu niên chuyên chặn đường cướp của, phải lẩn trốn, mai danh ẩn tích ở bên ngoài suốt 4 năm trời. Thế nhưng vẫn bị bắt được. Lý do không phải là lẩn trốn không kỹ mà là bởi hành động nghĩa hiệp khiến cậu ta bị bại lộ.
Một buổi sáng mùa đông giá lạnh, cậu ta đã không ngần ngại nhảy xuống hồ nước buốt giá, lần lượt cứu sống hai em nhỏ đuối nước. Hành động trượng nghĩa đó khiến cậu ta bị bại lộ, nên mới bị bắt.
Phóng viên hỏi cậu ta nghĩ gì lúc đó, có nghĩ là sẽ bị bại lộ thân phận không? Hay nghĩ rằng đó là cơ hội lập công chuộc tội?
Cậu ta lắc đầu : Tôi chẳng nghĩ gì lúc đó, tôi chỉ muốn nhanh chóng cứu người thôi.
Dù cậu ta đã từng chặn đường, cướp của nhưng trong lòng vẫn có những độ ấm nhất định, vẫn có những nguyên tắc làm người và làm việc nhất định.
Con người trên thế gian này, không ai thập toàn thập mỹ, chỉ cần trong lòng có thước, hành sự có độ, cả đời không hổ thẹn với lương tâm là đủ.
02
Làm người phải tròn
Tròn không phải là khôn khéo, giảo hoạt mà là chu đáo, khoan dung, linh động, là trí tuệ đời người.
Tô Thức (Tô Đông Pha) năm 63 tuổi, nghèo khó, khốn đốn, từng viết một bài thơ với ngụ ý như sau:
Đông Pha ốm bệnh một mình bơ vơ, râu trắng phất phơ đầy sương gió,
Sắc mặt đỏ hồng sau chầu rượu, con trẻ lại ngỡ như sắc da hồng hào.
Đông Pha đầu tiên tự nói mình đã già, rồi mượn lời con trẻ bông đùa, sắc mặt đỏ sau chầu rượu lại ngộ nhận là sắc da hồng hào. Dùng ý thơ trêu chọc để xua đi cảnh ảm đạm tuổi già.
Những người có trí tuệ, dù phải trải qua cuộc sống gian truân, vất vả nhưng nội tâm vẫn hướng về những thứ ấm áp.
Bên chiếc thuyền chìm vẫn có cả ngàn cánh buồm qua lại, phía trước cây bị bệnh vẫn có hàng vạn cây xanh tốt. Cuộc sống mặc dù khúc khuỷu, ngoặt nghèo nhưng lòng dạ vẫn trong sáng vô tư, cảm xúc vẫn dâng trào.
Nếm trải hết sự đời những vẫn giữ được “vuông tròn”, hiểu đời nhưng không sành đời. Hiểu rõ thế tục nhưng không bị thế tục tiêm nhiễm.
Trải qua khôn khéo, giảo hoạt nhưng vẫn giữ được sự trong sáng vô tư, đó mới là câu trả lời tốt nhất cho những năm tháng khuôn khổ.
03
Trong vuông, ngoài tròn mới là cảnh giới chí cao của nhân sinh
Trong “Tư trị thông giám” có ghi chép lại một câu chuyện như sau:
Ngụy Vương đánh chiếm được một ngôi thành trì, mở đại tiệc chiêu đãi quần thần. Trong bữa tiệc, Ngụy Vương hỏi bách quan văn võ:
– Các khanh nói xem ta là minh quân hay là hôn quân ?
Đại đa số các quần thần đều là những kẻ nịnh nọt, nhao nhao nói:
– Đại Vương dĩ nhiên là một minh quân rồi.
Đúng lúc Ngụy Vương đang phiêu bồng, đột nhiên đến hỏi Nhậm Tọa. Nhậm Tọa vốn tính thẳng thắn chính trực liền đáp:
– Đại Vương là hôn quân.
Ngụy Vương giống như bị dội gáo nước lạnh vào mặt. Lập tức hỏi lại Nhậm Tọa:
– Tại sao nhà ngươi lại nói như vậy?
Nhậm Tọa trả lời:
– Đại Vương ngài giành được thắng lợi, đánh chiếm được thành trì, nhưng không chia công lao cho em trai của ngài, mà lại chia cho con trai của mình, có thể thấy ngài là một hôn quân.
Ngụy Vương đại nộ, lập tức hạ lệnh đuổi Nhậm Tọa ra ngoài chờ xử lý. Rồi hỏi tiếp một vị hạ thần khác. Vị hạ thần đáp:
– Đại Vương là một minh quân.
Ngụy Vương mừng thầm trong lòng, vội hỏi :
– Tại sao lại nói như vậy ?
Vị hạ thần bình tĩnh đáp:
– Cổ nhân thường nói, trong tay minh quân thường có nhiều hạ thần thẳng thắn, chính trực. Hiện giờ trong tay đại vương đang có những hạ thần thẳng thắn, chính trực như Nhậm Tọa, có thể thấy ngài là một minh quân.
Ngụy Vương nghe xong, liền lập tức mời Nhậm Tọa quay trở lại bữa tiệc.
Những người chỉ tròn, không vuông, không có nguyên tắc, không có phẩm hạnh, không có giới hạn là những kẻ tiểu nhân lõi đời.
Những người chỉ vuông không tròn, nói lời không xem hoàn cảnh, khiến đối phương mất mặt, sẽ rất dễ đắc tội với người khác.
Chỉ có giống như vị hạ thần kia “trong vuông ngoài tròn”, vừa không khiến người khác khó chịu, vừa lại khiến người khác ấm lòng, đó mới là cảnh giới chí cao của trong vuông ngoài tròn.
Trong cuộc sống, dù giữ vuông hay giữ tròn, thường khiến chúng ta do dự, khó xử. Thực ra chỉ cần:
Tròn ở trong vuông, xóa bỏ phù phiếm, đừng quá khôn khéo, lõi đời, giữ vài phần thận trọng, vững vàng là đủ.
Vuông ở trong tròn, giấu bớt sự sắc sảo, đừng ép người quá đáng, giữ vài phần linh động cũng là một trí tuệ nhân sinh.
Làm việc không cần phải vuông vức khắp trốn. Nhân sinh vuông tròn cũng là một cuộc sống mãn nguyện. Giống như là cầm bút trong tay, nửa chặt, nửa lỏng là tự nhiên nhất.
Làm người không cần phải viên mãn đủ điều, giống như phẩm rượu, không cần phải say bí tỉ, nửa say nửa tỉnh là vừa phải nhất.
Cuộc đời này, trong vuông có tròn, trong tròn có vuông, vuông tròn tương tế, làm tốt, làm đúng thì cuộc sống mới viên mãn, rộng lượng.
Ngọc Thuỷ- Theo Trí Thức Trẻ
