Sâm Ngọc Linh là dược liệu đặc biệt quý và có giá trị kinh tế rất cao. Được ví như hạt ngọc trời trên núi Ngọc Linh (huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum), việc thu được hạt sâm, trồng được cây sâm Ngọc Linh là quá trình gian nan của người trồng sâm dưới tán rừng già ở độ cao khoảng 1.800m so với mặt nước biển.
Ngày canh chim, sóc; tối thức đuổi chuột sâm
Ngày canh chim, sóc, đêm thức đuổi chuột là công việc đã kéo dài từ mấy tháng nay của những người trồng sâm trên núi Ngọc Linh ở xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum).
Để bảo vệ hạt sâm vốn là món khoái khẩu của lũ chim, chuột, người trồng sâm sáng tạo nhiều cách khác nhau, từ xua đuổi đến giăng bẫy. Dù vậy, họ vẫn rất ít có được một giấc ngủ ngon trong mùa sâm Ngọc Linh đơm bông, kết hạt.
Rừng già thì mênh mông, không thể cứ mãi canh trực cả ngày lẫn đêm, người trồng sâm chọn chiến thuật “phòng thủ”, tức là sử dụng lưới bao trùm quả sâm ngăn sự phá hoại của chim, chuột.
Anh A Blum nhà ở làng Ngọc La (xã Măng Ri) chỉ tay ra phía vườn sâm ẩn dưới những tán cây rừng nói: “Mình không bọc, chim, chuột nó sẽ cắn ăn hết, sau này mình không biết lấy cái hạt ở đâu để mình trồng”.
Dù vậy, những hạt “ngọc trời” vẫn chưa an toàn trước sự tấn công của chim, chuột, sóc. Nhiều người trồng sâm trên núi Ngọc Linh ở các xã Măng Ri, Tê Xăng, Ngọc Lây của huyện Tu Mơ Rông phàn nàn rằng, năm nay tình trạng chim, sóc, chuột phá hoại hạt sâm Ngọc Linh còn hơn năm trước.
Anh A Đạt, một người trồng sâm trên núi Ngọc Linh cho biết, ngoài việc tấn công những vườn sâm người trồng chủ quan không phòng bị tốt, ngay cả ở những vườn sâm đã bao lưới để bảo vệ, loài chuột cũng tìm ra cách để ăn được hạt sâm.
“Bọc lưới rồi nhưng chuột vẫn tìm ra cách phá. Nó cắn ở thân cây sâm rồi kéo xuống. Hạt nào lọt ra ngoài mắt lưới rơi xuống đất là nó ăn. Để tránh mất hạt sâm, tôi phải canh chùm nào chín là phải thu hoạch ngay”.
Sau hàng chục năm kiên trì bảo vệ hạt “ngọc trời” trên núi Ngọc Linh”, tính đến đầu tháng 9/2023, người dân, doanh nghiệp trồng sâm Ngọc Linh đã nhân giống, mở rộng diện tích cây sâm Ngọc Linh của tỉnh lên gần 1.800ha. Điều đặc biệt là toàn bộ diện tích sâm Ngọc Linh này đều được trồng bằng phương pháp nhân giống từ hạt.
Ông Nguyễn Thành Chung- Giám đốc Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô khẳng định đến nay chưa có bất cứ công trình khoa học nào công bố nhân giống sâm Ngọc Linh thành công bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào.
Bởi vậy trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, động vật hoang dã lại thường xuyên phá hoại thì việc chăm sóc, bảo vệ giúp cây sâm Ngọc Linh sinh trưởng, phát triển khỏe mạnh, ra hoa, đậu quả để có nguồn giống mở rộng diện tích cây dược liệu đặc biệt quý này là hết sức quan trọng.
Với giá trị dược liệu đặc biệt quý và kinh tế rất cao, suốt hàng chục năm qua, nguồn hạt giống sâm Ngọc Linh luôn trong tình trạng khan hiếm.
Hiện tại, dù đã là đợt thu hoạch cuối vụ hạt sâm Ngọc Linh, song chỉ cần có thông tin là người mua hạt sâm giống sẵn sàng đi bộ vượt núi ngược ngàn đến tận vườn thu mua.
Người trồng sâm Ngọc Linh, xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum quanh năm vất vả chăm sóc, bảo vệ cây sâm, hạt sâm phòng, tránh chuột, chim, sóc ăn, phá hại. Ảnh: K.Đ
Trả công cho những vất vả “ngày canh chim, sóc, đêm thức đuổi chuột”, người trồng sâm giờ chỉ “ngồi đếm hạt tính tiền”.
Anh Dương Anh Tuấn trồng 5.000 cây sâm Ngọc Linh từ 1-12 năm tuổi trên núi Ngọc Linh thuộc địa bàn 2 xã Tê Xăng và Măng Ri (huyện Tu Mơ Rông) cho biết, do kinh tế khó khăn, năm nay giá hạt sâm giống hạ nhiệt, nhưng không có nghĩa là dễ mua hơn.
“Thường người ta lên tận vườn mua cho đảm bảo, cứ đếm hạt tính tiền. Giá cả năm nay thì hạ nhiệt, tầm 70 triệu đến 80 triệu đồng mua được 1.000 hạt, năm ngoái thì 110 triệu, 120 triệu đồng/1.000 hạt. Nguồn hạt khan hiếm vì đa phần người dân thu hạt xong sẽ ươm lại, trừ trường hợp có nhiều mới bán bớt”- anh Dương Anh Tuấn cho biết thêm.
Suốt hàng chục năm qua ở độ cao khoảng 1.800m so với mặt nước biển quanh năm mây phủ, dưới tán rừng già trên núi Ngọc Linh, chính quyền, doanh nghiệp và người dân đã đầu tư công sức, trí tuệ gây dựng được diện tích gần 1.800ha sâm Ngọc Linh.
Từ cây “thuốc giấu” của người Xơ Đăng, cây sâm Ngọc Linh không chỉ giúp người dân “xóa nghèo” mà còn “làm giàu”, thành cây “quốc kế dân sinh”, thành “sản phẩm quốc gia”.
Để cây sâm Ngọc Linh cũng như các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh vươn tầm thế giới, những người trồng sâm trên núi Ngọc Linh ở tỉnh Kon Tum vẫn đang từng ngày, từng giờ cần mẫn thuận theo tự nhiên và cũng có cả đấu tranh với tự nhiên để giữ hạt “ngọc trời”.
Khoa Điềm (Báo Kon Tum)
