Cổ nhân giảng: “Vật cùng tắc biến”, “Vật cực tất phản”, “Cực thịnh tất suy”, ý nói một vật hoặc một sự việc khi đi đến điểm cực độ trong giới hạn thì sẽ phản đảo lại. Cho nên, càng là ở vào lúc vô vọng, thì càng có thể là hy vọng đang ở ngay trước mắt.
Thân ở vào nghịch cảnh, chính là cơ hội tốt để tôi luyện bản thân mình. Cũng như vậy, khi thân đang trên đỉnh vinh quang, nhất định phải biết giữ mình, khiêm hạ, nếu không, khi bị danh lợi khống chế, sẽ khó tránh khỏi cảnh thân bại danh liệt.
Lý Tư
Lý Tư là Thừa tướng thời Tần Thủy Hoàng, văn võ song toàn, là người đặt ra triện thư, thống nhất văn tự, công phạt sáu nước, thống nhất thiên hạ, thành tựu cả đời không sao kể xiết. Ông không chỉ là vinh hiển cá nhân, thanh thế gia tộc cũng rất hiển hách.
Phàm đời người khi đến hoàn cảnh như vậy, khó tránh khỏi vênh váo tự đắc, ngông cuồng ta đây, nhưng Lý Tư lại đủ thông minh để tự xét lại mình. Ông đã làm tới chức quan cao nhất, dưới một người mà trên vạn người, nhưng lại cảm thán:
“Than ôi! Ta nghe nói: ‘Sự vật không nên đi đến chỗ quá thịnh’. Lý Tư này là kẻ áo vải đất Thượng Sái, một tên đầu đen ở nơi làng xóm, nhà vua không biết ta hèn kém, cất nhắc lên tận vị trí này. Nay ta ở địa vị không thua kém ai, có thể nói là giàu sang cùng cực rồi vậy. Nhưng phàm sự vật đến cùng cực rồi thì sẽ suy, ta chưa biết sau này kết cục ra sao”.
Quả thực đúng như sự lo lắng của Lý Tư, Tần Thủy Hoàng sau khi băng hà, tình thế chính trị thay đổi, do không đấu lại kế phản gián của Triệu Cao, hai cha con Lý Tư đều bị Tần Nhị Thế xử tử, phải chịu ngũ hình, chém ngang lưng ở thành phố Hàm Dương.
Trước khi bị xử tử, Lý Tư nói với con trai của mình: “Ta muốn lại được dắt chó, đi đến cửa đông Thượng Thái bắt thỏ, giá mà được như vậy!”.
Một người trước khi chết, lại không phải lo lắng vinh hoa phú quý tích lũy cả đời sẽ đi về đâu, mà chỉ có một nguyện vọng vô cùng đơn giản: Cùng con trai sống tự do không lo không nghĩ, thoải mái dắt chó đi dạo, đi săn thỏ.
Những nguyện vọng này từ một người chí cao vô thượng, có đóng góp lớn cho quốc gia, đúng là có phần kỳ lạ. Nguyện vọng nhỏ này, nếu mà so với danh lợi phú quý trong mắt người đời thì không đáng là gì, nhưng đây lại là mong ước chân thành nhất.
Tại thời khắc này, danh lợi phú quý chẳng phải cũng thoảng qua như mây khói hay sao? Thời gian nếu như có thể quay trở lại, bạn có nguyện ý sẽ sống một cuộc đời tầm thường hay lại từng bước dấn thân vào chốn hiểm nguy để theo đuổi danh lợi?
Mã Viện
Lý Tư cả đời công danh hiển hách, nhưng đến cuối đời lại toàn là thất bại. Trong khi Mã Viện cả đời khốn đốn, cuối cùng lại từng bước tiến về thành công. Ông là người có chí lớn, hơn nữa nhãn quan lại rất tốt.
Vào những năm cuối cùng của nhà Tân, quần hùng khởi lên khắp nơi, ông biết Công Tôn Thuật không phải là người tài, dứt khoát đầu quân cho Lưu Tú, sau được coi trọng, nhiều lần chinh chiến đều lập công lớn, rồi được phong làm phục ba tướng quân. Sau lần đi phá địch ở Giao Chỉ, được phong làm tân tức hầu, ban cho thực ấp 3000 hộ.
Người mà phải trải qua nguy nan mới đạt được thành công, thường dễ bị thắng lợi làm mờ đôi mắt, tự nhiên sẽ đánh giá cao năng lực của mình. Nhưng Mã Viện ngay lúc đắc ý nhất, lại nhớ tới lời khuyên của người em trai Mã Thiếu Du:
“Nhân sinh trên đời, không nên theo đuổi vinh hoa phú quý quá mức, chỉ cần có vật chất tối thiểu nhất, có sự trang trọng tối thiểu nhất là đủ rồi, quá nhiều sẽ chỉ tự chuốc lấy khổ mà thôi”.
Mã Viện luôn có thể tự xem lại chính mình. Ông ngay sau khi yên ổn có thể suy nghĩ về lúc nguy nan, ngay lúc thành công lại không nghĩ sẽ hưởng thụ như thế nào, mà chỉ nghĩ đến khốn cảnh “Mưa to sương mù, khí độc nóng bức”.
Ông tự nguyện buông hết thảy trói buộc của danh lợi, hoàn toàn đắm mình vào thiên nhiên rộng lớn, sống một cuộc đời giản dị. Thời khắc thức tỉnh là đáng quý nhất, ít ra cũng không như Lý Tư, muốn trở về với tự nhiên cũng không được nữa rồi.
Một đời ngập trong vàng son, cầu danh cầu lợi đến không còn lối thoát, những ví dụ xưa đầy máu và nước mắt, thật khiến chúng ta phải suy ngẫm thêm về cuộc sống hiện tại của mình.
Chân Chân biên dịch
