7 tiêu chí nhìn người của Gia Cát Lượng không chỉ đúng trong việc chọn tướng thời loạn, mà còn là kim chỉ nam hữu ích trong thời hiện đại khi quản trị nhân sự, kinh doanh ngày nay.
Trong lịch sử Trung Hoa, Gia Cát Lượng không chỉ được biết đến như một nhà quân sự thiên tài, một “ngọa long” bách chiến bách thắng, mà còn là một triết gia chính trị với tầm nhìn xa và trí tuệ uyên thâm. Ông hiểu rõ rằng: muốn trị quốc, dùng binh hay kiến thiết sự nghiệp, yếu tố then chốt không phải vũ khí hay thành lũy, mà là con người. Chính vì thế, trong tác phẩm Trí nhân, ông đã đúc kết bảy nguyên tắc “nhìn người” – một hệ thống lý luận vừa mang tính triết học, vừa giàu giá trị thực tiễn.
Điều đáng chú ý: những tiêu chí này không chỉ là bài học cho việc chọn tướng thời loạn, mà còn trở thành kim chỉ nam hữu ích trong bối cảnh quản trị nhân sự, kinh doanh và lãnh đạo ngày nay.
1. Chí hướng – nền móng của nhân cách
Gia Cát Lượng cho rằng điều đầu tiên cần nhìn vào một con người là chí hướng. Đặt họ trước câu hỏi về đúng – sai, ta sẽ thấy họ chọn đứng ở đâu. Người không phân biệt được chính – tà khó có thể trở thành đồng minh. Với ông, “chí” là gốc, là điều kiện tiên quyết để một người có thể trung thành và đáng trọng dụng.
Trong quản trị hiện đại, điều này tương ứng với việc kiểm tra giá trị cốt lõi và đạo đức nghề nghiệp của ứng viên.
2. Ứng biến – trí tuệ trong thực tiễn
Một con người tài giỏi không chỉ nắm lý thuyết mà còn cần khả năng xoay chuyển tình thế. Gia Cát Lượng khuyên: hãy liên tục đặt câu hỏi, tranh luận, tạo áp lực trí tuệ để kiểm tra sự nhanh nhạy. Đây chính là “stress test” của thời xưa.
Trong kinh doanh, đó là kỹ năng giải quyết vấn đề, dám đối mặt với khủng hoảng và biến nguy thành cơ.
3. Tri thức – năng lực xử lý và tầm hiểu biết
Ông đưa ra phương pháp tinh tế: dùng “mưu kế của mình” để thử thách tri thức của người khác. Nói cách khác, trao quyền vừa đủ, sau đó quan sát cách họ xử lý.
Đây là cách lãnh đạo khôn ngoan kiểm chứng năng lực nhân viên, đồng thời đánh giá thái độ làm việc. Nguyên tắc này gần gũi với khái niệm ủy quyền có giám sát trong quản trị hiện đại.
4. Dũng cảm – thước đo trong gian nguy
“Trong hoạn nạn mới thấy chân tình, trong nguy nan mới biết hào kiệt.” Gia Cát Lượng tin rằng chỉ khi đặt con người vào tình huống khốn quẫn, ta mới thấy rõ dũng khí của họ. Đây là yếu tố không thể thiếu với người đứng đầu: sự can đảm để quyết định trong bão tố. Nghiên cứu về lãnh đạo khủng hoảng ngày nay cũng nhấn mạnh rằng: dũng cảm không chỉ là sức mạnh cá nhân, mà còn là khả năng truyền cảm hứng và giữ ổn định tập thể.
5. Bản tính – bộc lộ qua rượu
Một chi tiết tưởng chừng đời thường nhưng lại rất sắc sảo: dùng rượu để xem bản chất. Người mất kiểm soát khi uống rượu khó giữ bí mật, khó gánh trách nhiệm lớn.
Dưới góc độ khoa học hành vi, rượu làm giảm ức chế, khiến bản năng thật sự bộc lộ. Điều này gợi mở cho quản trị hiện đại: những buổi “social test” phi chính thức đôi khi phản ánh trung thực hơn cả bản CV dày cộp.
6. Chính trực – thử thách bằng lợi ích
Gia Cát Lượng nhấn mạnh: hãy cho con người cơ hội đối diện với lợi ích nhỏ để kiểm chứng sự thanh liêm. Người biết giữ mình trong lợi nhỏ mới xứng đáng giao trọng trách lớn. Đây chính là khái niệm “đạo đức trong tiểu tiết” – điều mà ngày nay nhiều tập đoàn áp dụng thông qua cơ chế kiểm soát nội bộ và thử thách lòng trung thực.
7. Lòng tin – cam kết và chữ tín
Cuối cùng, chữ “tín” được Gia Cát Lượng coi như sự kết tinh của mọi phẩm chất. Giao việc, để đối phương tự hẹn thời gian hoàn thành, rồi quan sát. Giữ đúng cam kết chứng tỏ sự đáng tin cậy, thất hứa liên tục đồng nghĩa không thể gánh trọng trách.
Ở góc độ hiện đại, đây là nguyên tắc quản trị dựa trên KPI và deadline – thước đo rõ ràng nhất cho uy tín và năng lực.
Tính thời sự của một triết lý ngàn năm
Điều kỳ diệu là, hơn một thiên niên kỷ sau, bảy nguyên tắc “nhìn người” của Gia Cát Lượng vẫn còn nguyên giá trị. Chúng không chỉ giúp chúng ta hiểu thêm về nghệ thuật dùng người trong lịch sử, mà còn đặt nền móng cho nhiều lý thuyết quản trị hiện đại: từ lãnh đạo trong khủng hoảng, đánh giá năng lực, đến xây dựng văn hóa chính trực trong tổ chức.
Trong bối cảnh doanh nghiệp hiện đại phải đối diện với cạnh tranh khốc liệt, khủng hoảng toàn cầu và biến động nhân sự, những phương pháp “biết người” này không hề lỗi thời. Chúng nhắc nhở rằng: công nghệ có thể thay đổi, chiến lược có thể thay đổi, nhưng con người vẫn là yếu tố trung tâm quyết định thành bại.
Diệu Đan- Thanh Niên Việt
