Các nhà nghiên cứu xã hội học gọi thế hệ trẻ Trung Quốc hiện nay là “bèo dạt mây trôi” (atomised disembedding), nghĩa là những cá thể bị tách khỏi mạng lưới xã hội truyền thống.
Tờ SCMP cho biết vào một buổi sáng tháng 8/2025 ở Thượng Hải, cô Li Qian, 21 tuổi, vừa tốt nghiệp đại học, cẩn thận đặt bằng tốt nghiệp và sổ hộ khẩu lên trên cùng chiếc vali. Cô kiểm tra đi kiểm tra lại trước khi đóng lại nắp hành lý, như thể cố níu giữ chút trật tự trong hành trình đời mình.
Mới vài tháng trước, Li mang tất cả lên thành phố tìm việc, thuê giường trong một nhà nghỉ giá rẻ giữa trung tâm. Giờ, cô lại chuẩn bị rời đi.
“Về nhà trước đã, rồi tính tiếp,” cô nói vội, mắt tránh ánh nhìn người khác.
Cô Li Qian không biết điều gì sẽ chờ đợi mình tiếp theo, chỉ biết rằng hành trình của mình ở thành phố lớn đã kết thúc.
Câu chuyện của Li không đơn độc. Giữa những tòa nhà chọc trời và ánh đèn rực rỡ, hàng nghìn người trẻ khác cũng đang sống trong những căn phòng tám giường, mang theo hy vọng nhỏ bé và cảm giác bấp bênh lớn dần mỗi ngày. Những nhà nghỉ giá rẻ này từng là điểm dừng chân của dân du lịch thì giờ trở thành trạm trú tạm của thế hệ lạc hướng giữa cơn bão kinh tế.
Bèo dạt mây trôi
Tại nhà nghỉ “Rumianke” gần đường Giang Tô, mỗi giường tầng rộng chưa đầy hai mét vuông là “vùng riêng tư” hiếm hoi của những bạn trẻ thất nghiệp. Ban ngày, họ tản ra khắp thành phố để tìm việc, buổi tối, cả không gian chìm vào im lặng. Chỉ còn tiếng gõ bàn phím, tiếng lật trang hồ sơ xin việc, và ánh đèn trắng lạnh phủ lên những gương mặt căng thẳng.
Trong mười năm, môi trường nhà nghỉ tại các thành phố đã thay đổi. Nếu trước kia đó là nơi chia sẻ hành trình, gặp gỡ bạn bè bốn phương thì nay đó là nơi trú ẩn của những người trẻ đang cố gắng sinh tồn trong một nền kinh tế đầy biến động.
“Không ai nói chuyện nữa. Ai cũng đang cố sống sót,” một nhà thiết kế tên Kun, 28 tuổi, nói khi đang sửa lại hồ sơ thiết kế của mình. Anh chuyển từ Thâm Quyến đến Thượng Hải nhưng chỉ dám tiêu không quá 50 Nhân dân tệ/ngày để có thể đủ chi tiêu trong sáu tháng.
“Thượng Hải đã có nhiều cơ hội việc làm nhất so với bất kỳ thành phố nào. Nếu tôi đã làm việc chăm chỉ như vậy mà vẫn không tìm được việc thì tôi sẽ về nhà. Cố gắng cũng chẳng ích gì”, anh Kun thừa nhận khi cho biết thuê những nhà nghỉ giá rẻ sẽ tiện để dọn đi nếu bị sa thải hoặc không tìm được việc.
Theo Cục Thống kê Trung Quốc, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm 16–24 tuổi không đi học đã tăng lên 18,9% vào tháng 8/2025, tức gần một trong năm người trẻ không có việc làm. Con số từng đạt đỉnh 21,3% vào năm 2023 trước khi chính phủ điều chỉnh cách tính. Dưới lớp thống kê khô khan là những cuộc sống bị treo lơ lửng.
Anh Kun cuối cùng cũng phải rời Thượng Hải vào cuối tháng 8/2025 để về quê sau khi không nhận được bất kỳ cuộc phỏng vấn nào.
Ngay cả sinh viên các trường danh tiếng cũng không tránh khỏi lo âu. Cô Lei Xi, 20 tuổi, sinh viên tài chính ở một trường đại học hàng đầu Thượng Hải, nói rằng thị trường lao động “vừa tàn nhẫn vừa méo mó”. Cô đã thực tập ở nhiều nơi, từ quỹ đầu cơ, công ty công nghệ đến doanh nghiệp nước ngoài nhưng vẫn thấy tương lai mù mịt.
“Giờ chỉ cần có việc là đủ, không cần mơ gì xa,” cô Lei nói như đang tự an ủi bản thân, đồng thời cho biết các bạn cùng lớp mình cũng chỉ muốn có một công việc cho yên ổn.
Các nhà nghiên cứu xã hội học gọi thế hệ này là “bèo dạt mây trôi” (atomised disembedding), nghĩa là những cá thể bị tách khỏi mạng lưới xã hội truyền thống. Khác với lớp công nhân di cư đầu tiên từng dựa vào đồng hương, người thân khi vào thành phố, thanh niên hiện nay sống một mình giữa đô thị xa lạ, thiếu liên kết và hỗ trợ.
Chuyên gia Zhao Litao tại Viện Nghiên cứu Đông Á (EAI), Đại học Quốc gia Singapore cho rằng họ đang trải qua nhiều tầng “mất kết nối”: mất không gian khi rời quê hương; thiếu nghề nghiệp khi không tìm được chỗ đứng, và không quan hệ khi không có cộng đồng để nương tựa.
Những tình thế tiến thoái lưỡng nan mà giới trẻ Trung Quốc phải đối mặt không phải do năng lực hay lựa chọn cá nhân của họ mà được định hình bởi môi trường vĩ mô rộng lớn hơn. Tuy nhiên, do thiếu mạng lưới hỗ trợ xã hội, họ chỉ có thể tự xoay xở bằng cách liên tục điều chỉnh kỳ vọng và hành vi của mình, dần dần rơi vào trạng thái “tách rời khỏi sự gắn kết”.
“Trong xã hội đầy biến động, người trẻ buộc phải tự xoay xở, liên tục điều chỉnh kỳ vọng và hành vi để tồn tại,” ông Zhao nhận định về việc giới trẻ đang trở nên lẻ loi và dễ tổn thương hơn bao giờ hết.
Đồng quan điểm, Giáo sư Chang Chih Chung thuộc Khoa Nhân văn và Khoa học Xã hội tại Đại học Kainan lưu ý rằng giới trẻ Trung Quốc ngày nay nhìn chung đang phải đối mặt với khoảng cách ngày càng lớn giữa bằng cấp giáo dục và kỳ vọng công việc của họ.
“Họ đã học hành chăm chỉ từ nhỏ, nhưng cuối cùng lại không thể tìm được việc làm phù hợp. Tác hại của khoảng cách này càng nghiêm trọng hơn”, ông Chang đánh giá.
Sống sót
Giữa cơn xoáy bất định, nhiều người trẻ học cách chuẩn bị cho ngày mà giấc mơ thành công tan vỡ. Nhà thiết kế Kun nói anh từng tính chuyện mở quán bán xúc xích nướng, chỉ cần vốn 200 Nhân dân tệ: “Tôi chẳng xấu hổ. Khi 35 tuổi, AI có thể thay hết công việc. Vậy nên thử tự làm chủ bây giờ cũng tốt.”
Cách nói tưởng đùa nhưng lại phản ánh sự thực phũ phàng: thế hệ được giáo dục tốt nhất trong lịch sử Trung Quốc giờ phải học cách mưu sinh trong nền kinh tế đang thu hẹp.
Một phần giới trẻ khác lại tìm đến tâm linh. Từ tarot, chiêm tinh phương Tây đến bát tự, bói quẻ, cầu thần, các hình thức huyền học bỗng trở thành nguồn an ủi.
“Nếu lá bài nói tương lai sẽ tốt, tôi có thể chịu đựng hiện tại dễ hơn,” Li Xuehan, 20 tuổi, sinh viên xã hội học, chia sẻ. Với cô, niềm tin không chỉ là mê tín, mà là một cách để tìm lại cảm giác kiểm soát trong thế giới không chắc chắn.
“Tôi cảm thấy rất lạc lõng về tương lai. Tôi không biết nên đi theo hướng nào, vì vậy tôi cần một điều gì đó để dẫn dắt tôi, để cho tôi một niềm tin”, cô Li nói thêm.
Giữa những bấp bênh, nhiều người trẻ như Li chọn cách khép mình lại, sống chậm lại, nghỉ việc, suy ngẫm về ý nghĩa sống, tập trung vào phát triển tinh thần như một sự giải thoát khỏi vòng xoáy cạnh tranh không hồi kết.
Giáo sư Yan Yunxiang của trường đại học California (UCLA) nhận định thế hệ trẻ Trung Quốc đang dẫn đầu “làn sóng hướng nội”, thu mình lại, chống đối các tư tưởng truyền thống về giá trị, thách thức những khuôn mẫu mà xã hội áp đặt.
Chuyên gia Zhao Litao của Viện Nghiên cứu Đông Á thì cho rằng mặc dù các chuẩn mực và giá trị xã hội mới cần thời gian để phát triển, nhưng những thay đổi trong thực tế xã hội và kinh tế lại diễn ra sớm hơn nhiều, buộc giới trẻ phải đối mặt với chúng trước tiên. Trong khi đó, các thể chế, chính sách, và chuẩn mực vẫn chậm chạp, khiến người trẻ phải gánh chịu cú sốc đầu tiên và buộc phải thích ứng trước khi xã hội kịp thay đổi.
Ngoài ra, ông Zhao Litao cũng nhấn mạnh rằng vấn đề không chỉ là tạo thêm việc làm, mà là giúp thế hệ trẻ tìm thấy ý nghĩa và sự thuộc về. Từ các hiệp hội cựu sinh viên, nhóm đồng hương, đến không gian sinh hoạt cộng đồng, bất cứ điều gì có thể tái tạo kết nối xã hội đều quan trọng.
“Điều chúng ta cần không phải là một mô hình cố định, mà là một môi trường bao dung, nơi mọi con đường nghề nghiệp và cách sống đều có chỗ đứng,” ông Zhao nói.
Quay trở lại câu chuyện, trong ánh đèn mờ của nhà nghỉ giá rẻ, anh Kun cắm tai nghe, tiếp tục chỉnh sửa hồ sơ. Bên cạnh anh, một người khác đang học tiếng Nhật, một người luyện phỏng vấn, một người đã gói gọn đồ đạc để mai rời đi. Không ai nói với ai, nhưng tất cả đều chia sẻ cùng một điều: họ đang cố gắng bám lấy một tương lai chưa kịp định hình.
Thế hệ trẻ Trung Quốc ngày nay là những người sinh ra trong thời thịnh vượng, lớn lên trong cạnh tranh, và nay trưởng thành trong bất ổn. Họ đang trở thành tấm gương phản chiếu xã hội đương đại: năng động, thông minh, đầy năng lượng, nhưng cũng mỏi mệt, trôi nổi và cô độc hơn bao giờ hết.
Rõ ràng, những bạn trẻ “bèo dạt mây trôi” này đang định hình lại các giá trị xã hội, buộc cả một nền văn hóa phải đối diện với câu hỏi: Xã hội nên thay đổi như thế nào để chấp nhận sự đa dạng của cuộc đời một con người ngoài con đường sự nghiệp truyền thống?
*Nguồn: SCMP, Fortune, BI-Băng Băng-Theo Nhịp sống thị trường
