Từ Cửu Kinh sống vào đời nhà Minh, tự Tử Thận, là người Quý Khê, Giang Tây, Trung Quốc. Năm Gia Tĩnh thứ 15 (năm 1536), khi ông gần 40 tuổi, được tiến cử làm quan Tri huyện huyện Cú Dung. Ông mặc áo bào vải cũ, ngồi kiệu trúc cũ đến nơi nhậm chức, bắt đầu cuộc đời làm quan “hết lòng vì dân”, “9 năm ngày nào cũng như ngày nào”.
Xử lý tham nhũng, lập lại kỷ cương, mang đến ánh sáng cho người dân
Trước khi Từ Cửu Kinh nhậm chức, huyện Cú Dung từ lâu đã mang phong khí thối nát, quan viên tham lam hủ bại đã thành thói thường, dân chúng chịu rất nhiều khổ sở. Người trong huyện nghe nói có tri huyện mới đến thì vui mừng, mong mỏi ông có thể thay đổi thói đời nơi đây. Thế là, mọi người tụ tập chào đón ông. Không ngờ, khi ông gặp người dân, chỉ hỏi việc lặt vặt thường nhật, rồi để họ ra về. Người dân cảm thấy chán nản, lo rằng ông cũng sẽ gây thất vọng như các quan tiền nhiệm. Nhưng sau 3 ngày, người dân đã phải nhìn ông bằng con mắt khác.
Lúc đó, huyện nha có một Tư lại (nhân viên công vụ bình thường) nọ, ngay sau hôm Từ Cửu Kinh nhậm chức, đã lén lút đóng ấn quan huyện lên tờ công văn trống, bị Từ Cửu Kinh bắt quả tang. Từ Cửu Kinh giận dữ, lập tức triệu tập toàn thể nha lại lên công đường thẩm tra. Đám viên lại này trước đó đã ăn dây với nhau, xin tha cho hắn. Trong đó, có một người còn nói: “Viên lại này chỉ là vì người thân mà bổ sung công văn, không phải là ăn hối lộ”.
Từ Cửu Kinh lập tức bác bỏ, mắng rằng: “Cái mà ta thẩm vấn cũng đâu phải vụ án ăn hối lộ, mà là tội dùng trộm ấn!” . Đoạn, cương quyết trừng trị người kia theo đúng luật pháp.
Tiếp đó, Từ Cửu Kinh lại tra ra mấy tên Tư lại tham ô nhận hối lộ, ức hiếp người dân, cũng nhất loạt trừng trị nghiêm minh. Để phòng ngừa Tư lại mưu lợi bất chính khi thu thuế, ông tra xét lại ruộng đất, nhân khẩu, ghi vào sổ sách, nghiêm khắc yêu cầu y theo sổ sách mà trưng thu; đồng thời, loại bỏ tất cả các khoản chi phù phiếm, lại cắt giảm hơn một nửa các khoản lao dịch của người dân. Để tránh nha lại trong ngục giam làm việc tùy tiện, gây thành án oan sai, ông lại áp dụng biện pháp cho các bên liên quan đối chất ở công đình; trước khi thẩm án, ông sẽ đích thân tiến hành điều tra.
Từ đó về sau, đám thuộc hạ biết sự lợi hại của Từ Cửu Kinh, không dám làm xằng làm bậy nữa; những kẻ làm rối kỷ cương biết rõ bản thân không thể như trước được nữa, cũng phải chủ động từ chức. Dân chúng nhận được lợi ích thiết thân, hết lòng yêu mến và ủng hộ vị “quan phụ mẫu” này.
Cứu tế người dân đói khổ, chấn nhiếp bọn ác nhân làm xằng làm bậy
Từ Cửu Kinh thẩm án, vừa khoan dung lại vừa nghiêm khắc. Đối với dân thường, ông rất ít dùng hình, cũng không muốn nhốt ngục họ; còn đối với những kẻ cậy thế làm càn, tàn hại người dân thì tuyệt đối không chút nương tay.
Có một năm, vùng Giang Nam gặp nạn lớn, giá gạo tăng vọt, người dân huyện Cú Dung vật lộn nơi lằn ranh sinh tử. Từ Cửu Kinh cầu xin cho người dân, hy vọng triều đình phát gạo cứu tế. Nhưng lương thực ở trên phát xuống chỉ có gần mấy trăm thạch. Ông cho rằng: Số lương thực này không chỉ còn xa mới đủ, mà người mua cũng chỉ có thể là những người có tiền. Thế là, cương quyết để phủ quan bỏ tiền mua lương thực, đem nấu cháo phân phát cho người đói; sau lại mở kho lương, để người dân bị đói đến nhận gạo; những người sống ở vùng núi xa xôi, thì để họ đến gần phú hộ gần đó lĩnh, rồi quan phủ sẽ trả lại cho phú hộ sau, tạm thời giải quyết được tình cảnh nước sôi lửa bỏng của người dân.
Không lâu sau, Từ Cửu Kinh phát hiện có mấy phú hộ, không chỉ không đem lương thực cho người nghèo khó vay mượn, ngược lại còn đầu cơ tích trữ hòng trục lợi. Thậm chí, còn có kẻ quá đáng hơn thừa nước đục thả câu, chiếm đoạt dân nữ. Sau khi biết được, Từ Cửu Kinh lập tức phái người bắt những kẻ ác ôn này về nha huyện, trước là đánh cho một trận, sau đem nhốt vào đại lao chờ xử lý; đồng thời cho người cưỡng chế lương thực nhà bọn họ, phân phát cho người nghèo khó gần đó.
Thời điểm này, còn xuất hiện vụ án nhóm gồm 17 kẻ chuyên cướp lương thực mà người dân bị đói lĩnh được. Từ Cửu Kinh hay tin, liền phái người truy bắt, đem đám cướp này diễu phố, rồi xử tử thị chúng.
Sau khi những án lệ này truyền ra, đám ác nhân người nào người nấy đều sợ mất mật, không còn dám làm xằng làm bậy nữa. Vì thế, mặc dù gặp năm tai họa, huyện Cú Dung lại xuất hiện cảnh đi đường không nhặt của rơi, đêm đến không cần đóng cửa.
Đối phó với bọn thái giám tham lam vô độ, giúp dân tránh được đại nạn
Trong huyện Cú Dung có núi Mao Sơn, trên núi có một số Đạo quán. Hoàng đế Gia Tĩnh tín phụng Đạo giáo, thường cử bọn thái giám đến đó tế Thần. Những thái giám này từ lâu đã quen thói ăn uống vòi vĩnh, mỗi lần đến địa phương nào đó là đòi hỏi vô độ. Sau khi Từ Cửu Kinh biết được thì trong lòng cảm thấy trĩu nặng. Lúc này, có người đề xuất cho ông: Phủ Ứng Thiên có rất nhiều huyện, hay là bảo họ gánh vác một chút chi phí thiết đãi bọn thái giám. Từ Cửu Kinh lắc đầu liên tục, nói: “Cứu tế giúp dân, đây là chức trách người làm quan từ xưa đến nay. Dân huyện bên cạnh cũng là dân của ta, sao có thể nhẫn tâm chỉ biết hại người lợi mình được?”.
Thế là, Từ Cửu Kinh quyết định tìm biện pháp vừa không nhũng nhiễu dân, lại có thể ứng phó bọn thái giám kia. Tìm tới tìm lui, ông tìm được hai khoản: Một là trên sổ lương thực có ghi về phụ phí cho ông sử dụng, tuy rằng hiện không có mấy, nhưng có thể chiểu theo thông lệ, tiếp tục trưng thu của dân chúng. Hai là trong các vụ án cũ, phát hiện một khoản tiền tịch thu của thương nhân ở quá khứ, đã lưu giữ ngoài ngân khố nhiều năm. Nói như bây giờ là thuộc về “ngoài sổ sách”. Kết quả, ông không lấy phụ phí, còn hạ lệnh bỏ khoản phụ phí “chi dùng bừa bãi” này; còn đối với số tiền “ngoài sổ sách”, thì một mặt cho người lấy ra, một mặt báo lên tuần phủ, để dùng cho việc cúng tế của các thái giám.
Lại nói về mấy thái giám nọ, bởi bọn họ từ lâu đã nghe tiếng Từ Cửu Kinh thanh liêm, nghiêm khắc, trong lòng cũng có chút kiêng dè; lại thám thính được hoạt động gần đây của ông, cũng không dám làm càn, cho gì thì nhận nấy. Vì thế, người dân Cú Dung tránh được một kiếp nạn lớn.
Xong việc, có người phàn nàn Từ Cửu Kinh bỏ qua một lần cơ hội tốt để thăng quan tiến chức, ông lại nói thẳng rằng: “Loại cơ hội như vậy, càng ít càng tốt!”.
Bức tranh rau xanh và kinh 3 chữ “cần, kiệm, nhẫn”
Từ Cửu Kinh vốn không có ham thích gì, chỉ là có tật là thích uống chút rượu. Đối với bạn bè đồng liêu ở Cú Dung ông không quà cáp, nhưng lại thường thường cùng họ uống rượu. Ở nha huyện, vốn có một vườn canh tác rộng, chuyên dùng cho việc cải thiện đời sống của quan viên nha lại. Sau do nha lại trong huyện chỉ thích bóc lột người dân, khiến mảnh vườn kia dần dần bị bỏ hoang. Từ Cửu Kinh sau khi phát hiện ra thì như nhặt được của quý. Ngoài việc công vụ ra, ông thường dẫn thuộc hạ khai khẩn. Đất thì trồng rau dưa, ao thì thả cá bột, còn một góc thì để nuôi gà vịt heo cừu. Ông cho rằng: Từ giờ, chẳng những có thể trợ cấp đời sống thuộc hạ; mà còn có thể đãi khách, giảm bớt trách nhiệm của người dân, thực sự là nhất cử lưỡng tiện.
Từ Cửu Kinh thường ngày mặc dù ham rượu, nhưng rất ít ăn thịt. Ông còn tự vẽ một bức “Tranh rau xanh”, treo trên tường trong phòng làm việc, thường chỉ vào rau xanh trong bức vẽ nói: “Cổ nhân nói: Dân bất khả hữu thử sắc, sĩ bất khả vô thử vị”, ý tứ là: Nếu quan mà thanh liêm, biết ăn rau dưa này, thì mặt dân chúng không xanh xao nữa, không phải đói nghèo.
Sau 9 năm, Từ Cửu Kinh nhờ thành tích xuất sắc, mà được điều đi nhậm chức Công bộ chủ sự. Dân trong huyện nài nỉ ông ở lại không cho đi, kéo dài hơn một tháng, cũng không được. Sau đó, người lớn biết không dùng biện pháp cứng rắn giữ ông ở lại được, lại để trẻ con níu y phục của ông, khóc lóc không cho ông rời. Sau rốt, các bô lão thấy rằng lệnh trên đã ban ra khó có thể thu hồi, không thể làm gì khác hơn là ứa nước mắt, xin giữ lại bức “Tranh rau xanh” mà ông vẽ để làm kỷ niệm. Lại hỏi ông còn có điều gì dạy bảo? Ông ứa nước mắt, nói: “Tôi dạy mọi người, chỉ có Kiệm và Cần cùng với cả Nhẫn mà thôi”.
Thế là, mọi người lại xin ông ghi thêm trên bức “Tranh rau xanh” ba chữ “Cần, Kiệm, Nhẫn”, truyền tụng là “Tam Tự Kinh của Từ công”, để làm kỷ niệm vĩnh viễn. Sau khi ông rời huyện Cú Dung, dân chúng hoài niệm không thôi, lập đền cho ông trên núi Mao Sơn.
Hành thiện một đời, sau khi tạ thế trở thành Thần linh
Sau khi Từ Cửu Kinh vào kinh, nhờ thành tích xuất sắc nên không ngừng thăng tiến. Nhưng không lâu sau, nhân việc ông bận việc công mà không nghênh đón quan trên, bị ác quan Triệu Văn Hoa – là người của bè đảng Nghiêm Tung, vốn căm hận ông – công kích, bị bãi quan về quê. Lúc này, ông đã gần 60.
Sau khi lui về quê nhà, chí giúp dân của Từ Cửu Kinh không hề thay đổi: Ông mở trường học trong làng, bố thí cứu tế; gặp phải năm có tai họa, thì chiêu an lưu dân, dẫn dắt khai hoang; vì phòng thiên tai mà không nề hà tuổi cao sức yếu. Ông bôn ba khắp nơi, săn sóc đất đai, thủy lợi. Dưới ảnh hưởng của ông, những người con làm quan của ông cũng đều nghiêm khắc yêu cầu bản thân, được dân chúng địa phương tán tụng.
Từ Cửu Kinh hưởng thọ 85 tuổi. Khi ông bệnh vẫn quan tâm về dân chúng huyện Cú Dung. Một ngày nọ, lúc hấp hối, ông đột nhiên ra dáng tươi cười, chắp tay nghênh tiếp, lại nói với người nhà: “Chúng thần Mao Sơn tới đón ta, ta phải đi rồi!”. Nói xong câu này, liền bình thản qua đời.
Người dân địa phương nói: “Vào đêm Từ Cửu Kinh qua đời, có nhiều người đều mơ thấy ông ấy: Mặc hồng bào, cưỡi ngựa trắng, dẫn theo mấy tùy tùng, đi vào đền Mao Sơn, thành Thần Tiên ở đó!”.
Người dân huyện Cú Dung, sau khi biết tin Từ Cửu Kinh qua đời, thì đến lễ bái trước đền thờ ông nườm nượp không dứt, cúng tế vị quan phụ mẫu “hết lòng vì dân” này.
Theo Chánh Kiến-Vũ Dương biên dịch
