Thần thoại Trung Hoa kể rằng Thần Nông – một trong Tam Hoàng (ba vị quân chủ thần thánh đầu tiên) và là ông tổ của y học, đã dành tâm huyết để giúp người dân giải quyết các vấn đề về sức khỏe và dinh dưỡng từ thuở ban sơ, khi mà nhân loại trên Trái đất vừa mới được các vị Thần tạo ra. Ông đã để lại một di sản y học vô cùng quý giá còn lưu truyền cho đến tận ngày nay.
Thời kỳ Tam Hoàng là một thời kỳ đặc biệt trong lịch sử Trung Quốc. Tương truyền lúc ấy Thần và người cùng sinh sống, Thần trực tiếp bảo ban và truyền thụ cho con người những kiến thức và lưu lại nền văn minh cho họ. Đây chính là lý do tại sao người Trung Quốc rất “kính Thiên” (tôn kính Trời).
Khái niệm “kính Thiên” không chỉ thể hiện nền tảng cơ bản của văn hóa Trung Quốc, mà còn là cốt lõi của một nền văn hóa Thần truyền – nền văn hóa được truyền thừa trực tiếp bởi các vị Thần.
Hai vị quân chủ thần thánh khác trong Tam Hoàng cũng đảm nhiệm những vai trò khác nhau và đều vô cùng quan trọng. Một là Nữ Oa, vị Thần đã tạo ra người Trung Quốc từ đất sét và nhào nặn họ theo hình ảnh của chính mình, bởi vậy người Trung Quốc coi Nữ Oa như mẹ của họ và màu da vàng đặc trưng mà họ rất tự hào được lý giải là màu vàng của đất sét.
Người còn lại là Phục Hy, được cho là người sáng lập văn minh Trung Hoa. Ông đã dạy con người những ứng xử và lối sống cơ bản, đồng thời dạy dân cày bừa, nuôi gia súc, dùng lưới đánh cá, nấu ăn và săn bắn bằng vũ khí sắt để giúp họ sinh sống trên trái đất.
Đóng góp to lớn của Thần Nông
Về cơ bản, y học cổ truyền Trung Hoa giúp điều hòa và cân bằng năng lượng cho cơ thể, từ đó kích thích quá trình chữa bệnh một cách tự nhiên và nâng cao sức khỏe.
Phương pháp của nó bao gồm điều hòa nhịp thở, tập các động tác độc đáo và nhìn chung là nhẹ nhàng, tạo thói quen ăn uống điều độ theo cơ địa từng người, cũng như nhiều cách tiếp cận khác để đạt được đến trạng thái cân bằng trong cơ thể.
Là một vị Thần về y học và nông nghiệp, Thần Nông đã lên núi và trên đường đi ông đã nếm thử hàng trăm loại cây cỏ để kiểm tra tính chất dược học của chúng, xem xét xem chúng ảnh hưởng như thế nào đến cơ thể mình. Bằng cách này, ông đã có thể phân loại ít nhất 365 vị thuốc tổng hợp từ khoáng vật, cây cối và động vật, được ghi lại trong cuốn sách “Thần Nông bản thảo kinh”. Phần nhiều sự phát triển y học trong lịch sử Trung Quốc là dựa trên những phát hiện của Thần Nông.
Người Trung Quốc tin rằng sử dụng thảo dược là một trong những cách chữa bệnh tốt nhất, bởi đó là quà tặng từ tự nhiên, như trong Đạo Đức Kinh, Lão Tử đã từng giảng: “Người thuận theo Đất, Đất thuận theo Trời, Trời thuận theo Đạo, và Đạo thuận theo tự nhiên”. Trời không đổi, Đạo cũng không đổi. Bằng cách tuân theo Đạo, thuận theo tự nhiên để hành xử, cải thiện bản thân và tu dưỡng đạo đức, con người được nhận thiện đãi và phúc báo, đồng thời được xích lại gần với thần hơn. Trí tuệ cổ nhân đã lưu lại những chỉ dẫn tối ưu cho một cuộc sống lành mạnh.
Những phát hiện của Thần Nông đã được lưu truyền và áp dụng rộng rãi trong dân gian suốt cả ngàn năm qua. Những kiến thức quý giá này về sau được truyền sang phương Tây, tuy được nghiên cứu và giới thiệu, song vì nền công nghiệp dược phẩm y tế phương Tây ưu tiên Tây Y nên y học Trung Quốc không thực sự phổ biến ở nơi đây.
Phương pháp chữa bệnh từ căn bản
Từ thời cổ đại, chủ đề phục hồi sức khỏe đã trở thành một đề tài quan trọng trong lĩnh vực nghiên cứu thân thể người. Tuy nhiên, phương pháp điều trị từ căn bản của y học Trung Quốc cổ đại khác xa so với phương pháp của Tây Y – vốn dựa vào nghiên cứu các triệu chứng để chẩn đoán bệnh.
Người Trung Quốc đã vận dụng những hiểu biết sâu sắc về quy luật của Trời Đất vào trong việc điều trị bệnh, thông qua đó khiến cho thân thể người hòa hợp với dòng chảy lớn của vũ trụ, điều chỉnh lại những trạng thái không đúng đắn của cơ thể.
Bằng cách này, các thầy thuốc của Trung y cổ truyền đã xây dựng nên một hệ thống lý luận về mối quan hệ giữa vũ trụ và các chu kỳ của nó, tương tự như việc thân thể người và các trạng thái bệnh tật có liên quan đến nhau.
Theo những giai thoại được lưu truyền, các danh y Trung Hoa thuở xưa có kiến thức về cuộc sống và y học rất uyên thâm. Họ thậm chí còn sở hữu những công năng đặc dị, từ đó có thể phân tích cặn kẽ về biểu hiện của các loại bệnh cũng như hiểu được nguyên nhân sâu xa dẫn đến mắc bệnh.
Có thể kể đến Biển Thước, Hoa Đà, Tôn Tư Mạc và Lý Thời Trân – những danh y lỗi lạc được lưu danh trong lịch sử. Những danh y này có khả năng sử dụng “con mắt thứ ba” hay còn được gọi là “thiên mục” – một bộ phận nằm trong thể tùng quả của đại não, nên có thể nhìn thấy nguồn gốc bệnh từ một thời – không (thời gian và không gian) khác.
Y học cổ truyền Trung Quốc thường xem thân thể người như một vũ trụ thu nhỏ, nhấn mạnh vào sự tương đồng giữa các bộ phận trong thân thể với những thực thể trong tự nhiên, ví dụ, xương nhô ra được ví như những triền núi, tóc và lông giống những cánh rừng, còn hệ thống huyết mạch tương tự như những dòng sông.
Ngay cả những cảm xúc của con người cũng đối ứng với khí hậu của tự nhiên: trạng thái vui vẻ giống như thời tiết đẹp và tâm trạng ưu phiền tựa như ngày mưa buồn.
Dưới góc độ này, bức tranh lâm sàng trong y học Trung Quốc cổ đại mang một ý nghĩa rất sâu sắc trong quá trình điều trị bệnh.
Những y thuật đặc biệt
Trung y cho rằng cơ thể người có các kinh lạc (các đường dẫn) tạo thành một mạng lưới bên trong mà khí – năng lượng sống của cơ thể – lưu thông qua. Khí bị tắc nghẽn, khí không thông là nguyên nhân gây ra các cơn đau hay các chứng bệnh.
Trong trường hợp này, Trung y sẽ điều chỉnh lại sự lưu thông của khí bằng cách áp dụng các kỹ thuật khác nhau, như bấm huyệt, châm cứu hoặc giác hơi…
Giác hơi
Sau khi hiểu được nguồn gốc của sự mất cân bằng năng lượng, các thầy thuốc Trung y đã sáng tạo ra các kỹ thuật đặc biệt để giúp giảm đau, mà giác hơi là một trong số đó.
Ống giác có thể là ống nứa, ống thủy tinh, lọ nhỏ hoặc cốc nhỏ, được đặt trên da của bệnh nhân để tạo lực hút. Phương pháp giác hơi truyền thống là dùng lửa đốt vào lòng ống giác để cháy hết không khí, sau đó úp nhanh vào các bộ phận, huyệt vị trên cơ thể nhằm gây sung huyết tại chỗ để giải độc cơ thể, phòng và trị một số chứng bệnh.
Sau khi úp ống giác vào, vùng được giác hơi sẽ căng lên, kéo giãn các cơ bị đau do làm việc hoặc chơi thể thao quá sức, đem lại cảm giác dễ chịu. Nếu cơ bị kéo căng quá mức, thầy thuốc có thể điều chỉnh lực hút giúp bệnh nhân thoải mái hơn.
Giác hơi cũng có hiệu quả trong việc cải thiện tuần hoàn máu, giúp giảm đau và loại bỏ độc tố khỏi các mô của cơ thể. Nó cũng rất hiệu quả đối với những bệnh nhân bị mệt mỏi mãn tính, cảm cúm, cảm lạnh, đau lưng, ho, dị ứng, đau cơ, sốt, tắc nghẽn phế quản, viêm khớp và lo âu.
Cứu ngải
Một kỹ thuật chữa bệnh khác được Trung y truyền lại là cứu ngải. Theo các tác giả Hongyong Deng và Xueyong Shen: “Cứu ngải có tác dụng kép của cả bổ pháp lẫn thanh nhiệt trong các lý thuyết của Trung y, dựa trên hai khía cạnh: hoạt động của hệ thống kinh lạc cùng vai trò của ngải cứu và lửa”.
Mồi ngải hay điếu ngải là một hợp chất dễ cháy được chế từ lá cây ngải cứu thái nhỏ, phơi khô. Khói của nó tỏa ra mùi dịu nhẹ trong quá trình đốt cháy và tạo ra nhiều tác động sinh học khác nhau.
Mặc dù nhiều công trình nghiên cứu đã được thực hiện và có một số bước tiến nhất định trong giới khoa học phương Tây, nhưng cơ chế chữa bệnh của nó vẫn chưa được hiểu rõ.
Kỹ thuật cứu ngải làm nóng các huyệt đạo bằng điếu ngải được đốt cháy mà không gây hại cho da, giúp thông kinh lạc và điều hòa khí huyết, đã được sử dụng để phòng ngừa và chữa bệnh trong suốt hàng ngàn năm qua.
“Khi các nhân tố vật lý và hóa học tác động lên các thụ thể tại huyệt đạo, tín hiệu sẽ đi vào hệ thần kinh trung ương thông qua thần kinh ngoại vi và đi ra sau khi được điều hợp, điều chỉnh mạng lưới thần kinh-nội tiết-miễn dịch và hệ thống tuần hoàn, cũng như điều tiết môi trường bên trong cơ thể, nhằm đạt được hiệu quả ngăn ngừa và chữa bệnh”, Hongyong và Xueyong giải thích.
Tài liệu cổ nhất về kỹ thuật chữa bệnh này được tìm thấy từ các cuốn sách lụa được phát hiện trong một ngôi mộ thời nhà Hán (khoảng năm 168TCN) nằm ở Mã Vương Đôi – một địa điểm khảo cổ Trung Quốc ở Ngũ Lý Bia, cách Trường Sa, tỉnh Hồ Nam vài km về phía đông.
Tác phẩm có tựa đề: “Ngũ thập nhị bệnh phương – Âm dương thập nhất mạch cứu kinh”, ghi lại việc sử dụng cứu ngải để điều trị các căn bệnh phức tạp.
Châm cứu
Một trong những kỹ thuật được sử dụng rộng rãi nhất trong Trung y là châm cứu, được thực hiện bằng cách kích thích huyệt đạo trên cơ thể bằng những chiếc kim nhỏ.
Trang web chính thức của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) cho biết: “Kết quả từ một số nghiên cứu cho thấy châm cứu có thể giúp giảm các cơn đau mãn tính thường gặp như đau thắt lưng, đau cổ, đau xương khớp hay đầu gối. Nó cũng có thể giúp giảm tần suất đau đầu do căng thẳng và ngăn ngừa chứng đau nửa đầu”.
Hiệu quả của châm cứu đã được chứng minh trong một nghiên cứu của Đức với hơn 14.000 người tham gia. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá tác dụng giảm đau cổ của châm cứu. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng những người được châm cứu cảm thấy đỡ đau hơn nhiều so với những người không tham gia châm cứu.
Châm cứu cũng làm giảm đau thắt lưng, đầu gối và hông do viêm xương khớp. Đối với chứng đau nửa đầu và đau đầu do căng thẳng, nó hữu ích hơn các phương pháp điều trị khác.
Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ cũng cho biết thêm: “Kết quả của một đánh giá có hệ thống kết hợp dữ liệu từ 11 thử nghiệm lâm sàng với hơn 1.200 người tham gia cho thấy châm cứu (và kích thích huyệt) có thể giúp giảm một số triệu chứng liên quan đến phương pháp điều trị ung thư”.
Sự phát triển của y học cổ truyền Trung Quốc
Y học cổ truyền Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ ở các trung tâm nghiên cứu phương Tây và đã hỗ trợ tích cực trong nhiều ca bệnh, nhưng sức mạnh của ngành công nghiệp dược phẩm và những người vận động hành lang của nó đã thắng thế nên Trung y đã không được phổ biến rộng rãi ở phương Tây.
Một điểm đáng chú ý là Trung y không có tác dụng bất lợi nào được ghi nhận do việc sử dụng các kỹ thuật của thầy thuốc (hay còn gọi là bệnh y sinh). Cùng với việc bệnh y sinh đang ngày càng phổ biến trong Tây y, ưu điểm này của Trung y càng được đánh giá cao hơn.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ cũng đã công nhận Trung y là một ngành y học dựa trên các bằng chứng đã được chứng minh.
Các phương pháp y học cổ xưa do Thần Nông truyền lại đã được phổ biến và vẫn đang được ứng dụng cho đến ngày nay. Vào năm 2017, hai nhà nghiên cứu Shengyan Xi và Yuewen Gong đã xuất bản cuốn sách “Essentials of Chinese Materia Medica and Medical Formulas” tập hợp hơn 800 vị thuốc và hơn 740 bài thuốc dân gian của Trung y.
Không giống như các cuốn sách y học của phương Tây vốn thường sử dụng các danh pháp khoa học có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp hay những cái tên hóa học phức tạp, cuốn sách này giữ lại tên thông dụng của các căn bệnh và các vị thuốc, hầu hết là lấy từ tên của các loại thảo mộc và các nguồn tài nguyên khác có sẵn trong tự nhiên.
Các chương về các loại thảo mộc có tác dụng “thúc đẩy tiêu hóa, đuổi ký sinh trùng, cầm máu, bổ máu, tiêu đờm, giảm ho, chữa thở khò khè và làm mát gan” nhanh chóng định hướng nội dung bằng các thuật ngữ thông thường cho độc giả là những chuyên gia y tế hoặc những người có kinh nghiệm trong việc sử dụng các loại thảo mộc.
Tương tự như vậy, trong các chương khác, cuốn sách đề cập đến việc điều hòa và ổn định các chức năng cơ thể, thể hiện trí tuệ cổ nhân Trung Hoa, chẳng hạn như: các loại thảo mộc có tác dụng bổ khí, bồi bổ âm dương, tăng cường sinh lực.
Tuy nhiên, trong khi các y học gia thời nhà Đường tin rằng đa phần Trung y sử dụng thảo dược, những quan niệm hiện đại lại cho rằng sử dụng các bộ phận của động vật hoang dã mới thật sự là bổ dưỡng, cùng với đó là việc thương mại hóa chúng trên quy mô lớn, đẩy các loài động vật này đến bờ vực tuyệt chủng, đặc biệt là tê tê, hổ, báo và tê giác.
Năm 2020, tác giả Michael Standaert đã cảnh báo: “Thương vụ buôn bán động vật hoang dã trị giá 74 tỷ USD (khoảng 1.692.000 tỷ VND) ở Trung Quốc, được coi là nguồn tiềm ẩn lây lan dịch bệnh COVID-19, được diễn ra chủ yếu là vì mê tín và nhầm lẫn về lợi ích của các bộ phận động vật”.
Tiến sĩ Lixing Lao, chủ tịch Đại học Y khoa Tích hợp ở Virginia, Hoa Kỳ, đã chỉ rõ rằng việc khai thác động vật hoang dã là do tham vọng thương mại.
“Đây không phải là vấn đề gây ra bởi các thầy thuốc Trung Quốc, mà nó là ngành công nghiệp và thực hiện bởi những người muốn kiếm tiền”, ông Lao tiếp tục, “Việc này làm cho cái nhìn về y học Trung Quốc trở nên tồi tệ. Họ đã mạo danh ‘y học cổ truyền Trung Hoa’ của chúng tôi cho mục đích riêng của họ, còn chúng tôi vô tội”.
Bà Grace Gabriel, Giám đốc vùng châu Á của Quỹ Quốc tế về Phúc lợi Động vật (IFAW), cũng lên tiếng: “Sao các bạn lại phải hủy hoại danh tiếng của mình và bắt tay với việc làm đó cơ chứ? Kết luận duy nhất mà tôi có thể đưa ra là ngành công nghiệp nuôi động vật hoang dã [ở Trung Quốc] đã mạo danh y học cổ truyền Trung Hoa”.
Bà nói thêm: “Là một người Trung Quốc, tôi thực sự tôn trọng y học cổ truyền Trung Hoa mà một trong những nguyên tắc cơ bản là đạt được sự cân bằng bên trong cơ thể mình với thế giới bên ngoài”.
Đáng nhấn mạnh là chính quyền Trung Quốc đã quảng bá y học cổ truyền Trung Hoa như một cách để đưa hàng triệu người thoát khỏi đói nghèo. Vào cuối năm 2020, Hội đồng Nhà nước Trung Quốc nêu dự kiến tổng giá trị của ngành này sẽ đạt khoảng 420 tỷ USD, dựa theo một cuốn sách trắng được xuất bản 4 năm trước.
Báo cáo ước tính rằng có khoảng 900 triệu người hành nghề Trung y ở 183 quốc gia và con số này đang tăng lên. Các bệnh viện và phòng khám Trung y ở Trung Quốc đã ghi nhận 1 tỷ lượt khám trong năm 2017 và tăng khoảng 6% mỗi năm.
Tuy nhiên, dưới sự cai trị của chính quyền Đảng cộng sản Trung Quốc, tình trạng bất cân xứng trong lĩnh vực y tế đã trở nên trầm trọng hơn bao giờ hết.
Đầu tiên là chi phí chăm sóc sức khỏe nội địa ở Trung Quốc, một vấn đề rất đáng lo ngại. Vào năm 2021, Ủy ban Đánh giá An ninh và Kinh tế Trung Quốc của Hoa Kỳ đã nhận định,“chi phí điều trị cao một cách bất cân xứng đối với người dân nông thôn. Ngay cả khi gần như toàn dân đều có bảo hiểm y tế quốc gia, chi phí tự chi trả ở Trung Quốc vẫn chiếm 28,3% tổng chi phí chăm sóc sức khỏe vào năm 2019, ở Hoa Kỳ con số chỉ là 11%”.
Bên cạnh đó là sự bất cân xứng giữa số lượng nhà cung cấp dịch vụ y tế và khối lượng công việc cần xử lý, khi mà “các bệnh viện của Trung Quốc chỉ chiếm một phần nhỏ trong số các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe (3,5% tính đến năm 2019), nhưng xử lý đến 45% tổng số lượt khám bệnh ngoại trú”.
“Ngay cả giữa các bệnh viện, bệnh viện cấp 3 (thường có chất lượng chăm sóc cao nhất) cũng tắc nghẽn bởi tình trạng bất cân xứng khi phải xử lý 24% trong số 8,74 tỷ lượt bệnh nhân ngoại trú của Trung Quốc năm 2019, mặc dù chỉ chiếm 0,3% tổng số cơ sở chăm sóc sức khỏe”.
Đảng cộng sản Trung Quốc tôn sùng chủ nghĩa vô Thần và thuyết duy vật, đã vấy bẩn lên sự thuần tịnh của y học cổ truyền Trung Hoa. Một câu hỏi lớn được đặt ra, là một chính quyền không tôn kính thần thánh làm sao có thể mang lại cho người dân sự khỏe mạnh về thể chất, tinh thần và xã hội mà Thần ban cho đây?
Đảng cộng sản Trung Quốc tuyên truyền thuyết vô Thần, khiến con người không tin vào thần thánh, từ đó làm xói mòn đạo đức nhân luân. Nó cũng đàn áp tôn giáo và bức hại những người dân kiên định theo tín ngưỡng tâm linh của họ, như các học viên Pháp Luân Đại Pháp, tín đồ Cơ đốc giáo hay tín đồ Hồi giáo.
Như đã nói ở trên, “kính Thiên” chính là giá trị cốt lõi của văn hóa Trung Quốc, cũng là văn hóa Thần truyền. Một khi nhân loại rời xa giá trị kính ngưỡng thần thánh này, có lẽ y học cổ truyền Trung Hoa cũng không còn hiệu nghiệm nữa.
Lưu ý: Nội dung bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo và không can thiệp vào quá trình chữa bệnh. Độc giả nên tham vấn ý kiến của các chuyên gia y tế.
Tác giả: Jose Hermosa – The BL–Thanh Tâm biên dịch
