Bán đảo Cà Mau được nhận định có tốc độ sụt lún nhanh nhất ĐBSCL. Tại TP.HCM, phường An Lạc (quận Bình Tân) đã lún 81cm trong 10 năm qua.
ĐBSCL sụt lún 2-4 cm/năm
Thông tin được các chuyên gia đưa ra tại Hội thảo về sụt lún đất tại ĐBSCL do Bộ Xây dựng và Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) tổ chức tại TP Cần Thơ sáng 22/11.
Ông Olaf Neusser (GIZ) cho biết ĐBSCL là nơi có tuổi địa chất còn rất trẻ, chỉ khoảng 6.000 năm và sụt lún đất đã xuất hiện trong suốt quá trình hình thành nên đồng bằng. Mức độ sụt lún đó đã được bù lại từ nguồn phù sa, trầm tích do các cơn lũ mang lại hàng năm.
Tuy nhiên, hiện tại ĐBSCL đang sụt lún ở mức độ nhanh hơn so với mực nước biển dâng. Các số liệu do vệ tinh thu thập được từ cuối năm 2014 đến đầu năm 2019 cho thấy tình trạng sụt lún đang diễn ra khá khắc nghiệt tại vùng châu thổ này, với tốc độ không hề giảm.
Cụ thể, theo GIZ, tại các đô thị như TP Cần Thơ, nền đất sụt lún dao động từ 2-4 cm/năm và tình trạng này sẽ không sớm ngừng lại. Tại khu vực nông thôn, tốc độ sụt lún ở mức 1cm/năm và tiếp diễn với tốc độ tương tự trong nhiều năm. Trên toàn bộ khu vực đồng bằng, phần bán đảo Cà Mau đang bị sụt lún nhiều hơn những nơi khác. Số liệu trên được nhóm nghiên cứu thu thập dữ liệu vệ tinh trên toàn bộ vùng ĐBSCL với 750.000 điểm.
Dẫn hình ảnh về một trường đại học ở tỉnh An Giang và những nhà dân xung quanh, ông Olaf cho hay dù là công trình lớn nhưng ngôi trường lại bị lún ít hơn nhà dân. Theo ông, những tòa nhà có phần móng chắc và sâu sẽ sụt lún chậm hơn so với những những tòa nhà nhỏ có móng cạn. Tuy nhiên, ông Olaf cho biết cần phải tiến hành thêm nhiều nghiên cứu nữa để hiểu rõ hơn tại sao xảy ra hiện tượng sụt lún đất cũng như những chiến lược ứng phó, việc khẩn cấp cần làm ngay là phải giảm nhẹ và thích ứng với sụt lún.
PGS.TS Nguyễn Hiếu Trung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu, Đại học Cần Thơ, cũng dẫn kết quả nghiên cứu cho thấy độ lún trung bình ở khu vực ĐBSCL khoảng 2cm/năm, trong đó bán đảo Cà Mau là nơi có độ lún lớn nhất.
Ông Trung cho rằng có ba vấn đề gây ra sụt lún ở ĐBSCL, thứ nhất do lún tự nhiên, thứ hai do xây dựng công trình cao tầng và thứ ba là do khai thác nước ngầm khiến cho vấn đề sụt lún đang diễn nhanh hơn. Ông lý giải do tầng đất mặt dưới sâu của khu vực ĐBSCL chủ yếu là lớp cát, trong khi đó với nền đất thì 80% là đất yếu nên chỉ xây dựng nhà cửa, đường giao thông cũng đã xuất hiện lún. Cùng với đó, quá trình phát triển nông nghiệp, công nghiệp, mạch nước ngầm bị khai thác tràn lan là nguyên nhân chính của sụt lún. Theo ông Trung, khi nền đất bị dịch chuyển sẽ kéo theo việc sạt lở bờ sông, bờ biển.
Trong 10 năm, Phường An Lạc, Quận Bình Tân (TP.HCM) sụt lún 81 cm
Phó cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ TN-MT) – ông Nguyễn Minh Khuyến cho biết theo kết quả quan trắc của Bộ TN-MT thực hiện 10 năm qua ở TP.HCM và ĐBSCL, trong tổng 339 điểm quan trắc, 306 điểm lún 0,1 – 81 cm, 33 điểm còn lại không lún, thậm chí được nâng thêm. Nơi lún nhiều nhất là phường An Lạc (quận Bình Tân, TP.HCM) với tổng độ lún 81,4 cm. Các tỉnh An Giang, Long An… có tổng độ lún nhỏ nhất.
Trong số 33 điểm không lún, TP.HCM có 5 điểm, các tỉnh Đồng Tháp, Trà Vinh… có 1 điểm.
Theo ông Khuyến, kết quả quan trắc chỉ tính được mức lún ít nhất và nhiều nhất, chưa tính tốc độ lún trung bình của TP.HCM và ĐBSCL trong 10 năm qua và không phải vùng lún nhiều nhất là vùng khai thác nước ngầm lớn nhất. Có nơi không có khai thác nước ngầm vẫn lún, thậm chí có nơi có khai thác nước ngầm còn được nâng lên.
Về nguyên nhân gây lún, ông Khuyến lý giải do ĐBSCL là vùng trầm tích trẻ, đang trong quá trình cấu kết nên bản thân đã lún. Cộng với đó là tác động như không có sự bồi lắng của phù sa làm cao độ bề mặt đất giảm đi, tác động của xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông, nhà cửa tạo ra xung lực làm lún mặt đất… Tuy nhiên, ông Khuyến cũng lưu ý kết quả tại 339 điểm quan trắc trên chưa đủ mà cần nghiên cứu dài hạn để đánh giá nguyên nhân gây sụt lún, do giao thông, xây dựng, khai thác nước ngầm bao nhiêu, hay do dòng bị chặn phù sa không về nhiều…
Bà Mai Thị Liên Hương, Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng) cho biết mức độ nghiêm trọng của tình trạng sụt lún đã được Bộ Xây dựng đề cập khi nói đến tác động của sụt lún đất với quản lý cao độ nền đô thị. Ở một số vùng của ĐBSCL, ngập úng sẽ trở nên nghiêm trọng hơn, với tần suất thường xuyên hơn; những khu vực có địa hình thấp sẽ hoàn toàn bị ngập trong nước nếu không có hành động nào được thực hiện.
Theo báo cáo do Bộ TN-MT công bố hồi tháng 6/2019, tại ĐBSCL, vùng có mức độ lún nhỏ hơn 5 cm khoảng 12.160 km2 (gồm Vĩnh Long, Đồng Tháp, Tiền Giang, Long An); vùng lún 5 – 10 cm khoảng 8.430 km2 (gồm Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Hậu Giang); vùng lún lớn trên 10 cm khoảng 3.390 km2 (gồm TP.HCM, Vĩnh Long, Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng, Đồng Tháp, An Giang, Bạc Liêu, Cà Mau).
Theo kết quả đo đạc sụt lún đất do Bộ TN-MT thực hiện tại 339 mốc đo ở TP và ĐBSCL trong giai đoạn 2014, 2015 và 2017, so với giá trị cao độ đo năm 2005, có 306 mốc lún, 33 mốc không lún hoặc nâng. Trong 306 mốc lún, tốc độ lún biến đổi 0,01 – 6,8 cm/năm, trung bình 1,07 cm/năm.
Điểm có mức độ lún cao nhất nằm ở TPHCM. Phường An Lạc, quận Bình Tân (TPHCM) lún tới 81,4 cm. Đây cũng là nơi có tốc độ lún lớn nhất, khoảng 6,78 cm/năm.
Theo kịch bản biến đổi khí hậu của Bộ TN-MT, đến năm 2100, nếu mực nước biển dâng 100 cm thì khoảng 20% diện tích TP.HCM sẽ bị nhấn chìm, trong đó có tác động của tình trạng sụt lún đất.
Nguyễn Quân
