Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động, việc tìm kiếm động lực tăng trưởng bền vững luôn là ưu tiên hàng đầu của mọi quốc gia. Với Việt Nam, bài toán khó khăn nhất chính là làm thế nào để thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”, một ngưỡng mà nhiều nền kinh tế đã mắc kẹt.
Trong sự kiện AWS Cloud Day 2025 mới đây tại Hà Nội, Tiến sĩ Jens Lottner, Tổng Giám đốc Ngân hàng Techcombank, đã đưa ra một nhận định đáng chú ý: trí tuệ nhân tạo có thể là nhân tố quyết định giúp Việt Nam thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.
Đến ngưỡng giới hạn
Trong nhiều thập niên qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu kinh tế đáng kể nhờ mô hình tăng trưởng dựa vào các yếu tố “số lượng”, từ gia tăng lực lượng lao động, mở rộng thời gian làm việc, đến khai thác nguồn lao động giá rẻ để thu hút đầu tư hay xuất khẩu.
Thế nhưng mô hình này đang dần bộc lộ giới hạn. Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động đã ở mức cao, dân số bước vào giai đoạn già hóa, và không thể kéo dài mãi số giờ làm việc.
“Bạn không thể làm việc nhiều giờ hơn vì tại một thời điểm nào đó, một ngày chỉ có 24 giờ”, Tiến sĩ Lottner nói.
Đây là lúc nền kinh tế Việt Nam phải chuyển mình, từ việc chạy theo số lượng sang tập trung vào chất lượng và năng suất.
Theo Tiến sĩ Jens Lottner, con đường duy nhất còn lại là nâng cao năng suất, tức làm nhiều hơn trong cùng một đơn vị thời gian, tạo ra giá trị cao hơn từ cùng một nguồn lực. Đây chính là điều phân biệt những quốc gia mắc kẹt ở thu nhập trung bình với những nền kinh tế đã bứt phá thành công như Hàn Quốc hay Trung Quốc.
“Việt Nam đang ở ngã ba đường. Chúng ta có thể đi theo con đường giống như các nước láng giềng ASEAN, vốn đã mắc kẹt một chút trong bẫy thu nhập trung bình, hoặc chúng ta cố gắng giống như Hàn Quốc, Trung Quốc để thực sự tăng năng suất GDP theo một quỹ đạo khác”, tiến sĩ Lottner cho biết.
Vấn đề này không chỉ là câu chuyện của riêng Techcombank, mà là thách thức chung của mọi doanh nghiệp và cả quốc gia. Năng suất lao động của Việt Nam hiện vẫn còn thấp so với các nước trong khu vực, và đây chính là điểm nghẽn cần được giải quyết.
Theo báo cáo “OECD Economic Surveys: Vietnam 2025” của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), năng suất lao động của Việt Nam tăng trung bình khoảng 5,7%/năm từ 1990–2022, vượt nhiều nước ASEAN về tốc độ tăng trưởng. Tuy nhiên, ở mức độ tuyệt đối, năng suất năm 2022 vẫn “tương đối thấp”.
Năm 2011, năng suất của Singapore, Malaysia, Thái Lan lần lượt là 12,4 lần; 4,3 lần; 2,1 lần so với Việt Nam. Đến năm 2022, những con số này giảm xuống còn khoảng 8,8 lần so với Singapore; 2,8 lần so với Malaysia; 1,5 lần so với Thái Lan. Điều này cho thấy Việt Nam có thu hẹp khoảng cách, nhưng mức chênh vẫn lớn.
Trong bức tranh đó, trí tuệ nhân tạo nổi lên như một đòn bẩy thay đổi cuộc chơi. Với AI, doanh nghiệp có thể tự động hóa quy trình, phân tích dữ liệu theo thời gian thực, nâng cao hiệu quả vận hành, đồng thời tạo ra các mô hình kinh doanh hoàn toàn mới.
Tại lĩnh vực tài chính, AI không chỉ giúp ngân hàng phục vụ khách hàng nhanh chóng và chính xác hơn, mà còn mở rộng khả năng tiếp cận vốn cho hàng triệu doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhóm vốn chiếm hơn 95% số doanh nghiệp tại Việt Nam nhưng lại gặp khó trong tiếp cận tín dụng.
Tiến sĩ Lottner chia sẻ rằng Techcombank đã tăng gấp đôi năng suất chỉ trong vòng 4–5 năm nhờ áp dụng mạnh mẽ công nghệ và số hóa. Nếu năng suất toàn nền kinh tế đạt tốc độ tương tự, Việt Nam đã ở một vị thế khác. Điều đó cho thấy tiềm năng to lớn của công nghệ, đặc biệt là AI, trong việc tạo ra khoảng cách phát triển giữa những người đi đầu và phần còn lại.
Theo CEO Lottner, Techcombank không chỉ thực hiện chuyển đổi số thông thường, mà đã đi trước một bước với chiến lược “ưu tiên điện toán đám mây” (cloud-first).
Bằng cách đưa 60% dữ liệu lên đám mây và dự kiến 80–90% trong 2 năm tới, Techcombank đã xây dựng được một nền tảng công nghệ vững chắc, cho phép ngân hàng xử lý khối lượng giao dịch khổng lồ và tăng năng suất lên gấp đôi.
Tuy nhiên, tiến sĩ Lottner cũng nhấn mạnh rằng “cuộc chơi” lớn tiếp theo chính là trí tuệ nhân tạo. AI không chỉ giúp tự động hóa các quy trình, mà còn cho phép ngân hàng tương tác và tư vấn cho hàng triệu khách hàng cùng lúc, với chi phí và nguồn lực được tối ưu hóa.
Đây chính là minh chứng rõ ràng cho khả năng mở rộng quy mô (scale) của AI, điều mà mô hình tăng trưởng cũ dựa trên con người không thể làm được.
Việc áp dụng AI tạo sinh (Gen AI) vào các dịch vụ tư vấn đầu tư cũng là một ví dụ điển hình, giúp Techcombank cung cấp dịch vụ cho hàng triệu người mà không cần phụ thuộc vào số lượng nhân viên. Điều này không chỉ giúp tăng doanh thu mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ, củng cố vị thế của ngân hàng trên thị trường.
Bài toán vốn và hạ tầng
Bài phát biểu của Tiến sĩ Lottner không chỉ là một câu chuyện thành công của Techcombank mà còn là một gợi ý chiến lược cho Việt Nam. Trong bối cảnh nền kinh tế đang cần nguồn vốn khổng lồ để phát triển các ngành công nghiệp mới như bán dẫn, năng lượng tái tạo, việc tăng năng suất là yêu cầu bắt buộc.
Các ngân hàng, với vai trò là huyết mạch của nền kinh tế, phải đi đầu trong việc ứng dụng công nghệ để nâng cao khả năng quản lý rủi ro và cung cấp tài chính ở quy mô lớn.
Tuy nhiên, để AI thật sự trở thành động lực tăng trưởng, Việt Nam cần một nền tảng hạ tầng và tài chính đủ mạnh.
Theo ước tính mà Lottner đưa ra, chỉ riêng hạ tầng mới, từ cảng biển, đường sắt, sân bay cho tới năng lượng sạch, đã cần khoảng 400 tỷ USD trong thời gian tới. Tổng vốn đầu tư 5 năm có thể lên tới 1.000 tỷ USD nếu Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng GDP 10%/năm.
Những con số này cho thấy áp lực khổng lồ mà hệ thống ngân hàng và thị trường vốn phải gánh vác để bảo đảm “máu huyết” cho nền kinh tế.
Ở đây, AI không chỉ đóng vai trò cải thiện hiệu quả trong từng doanh nghiệp, mà còn là công cụ hỗ trợ hệ thống tài chính phân bổ vốn thông minh hơn, giảm chi phí rủi ro và mở rộng khả năng tài trợ cho những lĩnh vực hạ tầng trọng yếu.
Dù triển vọng rộng mở, con đường ứng dụng AI cũng đặt ra nhiều thách thức. Khoảng cách về trình độ công nghệ giữa các doanh nghiệp, vấn đề chất lượng nhân lực, và những rào cản về dữ liệu, khung pháp lý có thể làm chậm lại quá trình chuyển đổi.
Chính vì vậy, ngoài nỗ lực của khối tư nhân, chính sách nhà nước cần đi trước một bước trong việc đầu tư vào hạ tầng số, khuyến khích đổi mới sáng tạo, cũng như đào tạo một lực lượng lao động có kỹ năng số.
Phát biểu của CEO Techcombank không chỉ là một nhận định lạc quan, mà còn là một lời cảnh báo. Nếu chỉ tiếp tục dựa vào lao động giá rẻ, Việt Nam sẽ khó thoát khỏi vòng xoáy thu nhập trung bình.
Tuy nhiên nếu coi AI và công nghệ số là trụ cột trong chiến lược tăng năng suất, đất nước hoàn toàn có thể viết lại câu chuyện phát triển, bước lên nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Theo như những gì tiến sĩ Lottner nhấn mạnh, khác biệt giữa một nền kinh tế bứt phá và một quốc gia chững lại đôi khi chỉ đến từ việc biết tận dụng đúng đòn bẩy công nghệ vào đúng thời điểm. Với Việt Nam, thời điểm đấy chính là hiện tại.
*Nguồn: AWS Cloud Day 2025, OECD-Băng Băng-Theo Nhịp sống thị trường
